3.1.3 Geschreven pers

3.1.3.1         Verticale, horizontale en crossmediale integratie

De meest evidente en vaakst voorkomende vorm van verticale integratie bij geschreven pers is deze waarbij de contentproducenten/redacties integraal deel uitmaken van de uitgeverijen die deze content verwerken tot een tastbaar of digitaal blad.

Het feit dat veel uitgevers voor de reclamewerving werken met een eigen interne regie is een ander voorbeeld van verticale integratie. De meeste Vlaamse uitgevers werken met een interne reclameregie, die een aparte business unit vormt binnen het bedrijf. Enkel de kleinere titels werken soms met een externe reclameregie.

Door de aanwezigheid van slechts weinig krantenuitgevers merken we sterke horizontale integratie op. Zo werken alle titels van eenzelfde uitgeverij met dezelfde reclameregie. Bovendien worden de verschillende titels soms in pakketten aangeboden aan adverteerders. Verder zien we op digitaal vlak nog meer samenwerking wat betreft reclamewerving door zoveel mogelijk titels aan te bieden aan adverteerders, over concurrerende bedrijven heen. Ook op inhoudelijk vlak is er vaak samenwerking tussen de verschillende redacties binnen één uitgeverij. Zo zijn er binnen de kranten van DPG Media en Mediahuis overlappingen.

Een ander voorbeeld van horizontale integratie bestaat binnen de distributietak. Bpost heeft haar distributiecontract met de Belgische Staat voor de thuisbezorging van kranten en tijdschriften opnieuw met vijf jaar kunnen verlengen na een aanbestedingsprocedure. Daarnaast nam Bpost in 2016 de Belgische activiteiten van de Franse groep Lagardère over. Dankzij deze overname, krijgt Bpost meer dan 90% van de verdeling van de uitgevers naar de detailhandel in handen, wordt ze eigenaar van de Press Shop- en Relay-dagbladwinkels en verwerft ze het pakjesnetwerk Kariboo.

Wat crossmediale integratie betreft, hebben de Vlaamse uitgevers nauwe banden met andere mediavormen, voornamelijk tv en radio. Zo nam De Persgroep Medialaan volledig over en bracht er al zijn mediaproducten onder. Er volgde ook een naamsverandering naar DPG Media. Alle nieuwsredacties werden samengevoegd in News City, het ultieme voorbeeld van crossmediale integratie. Mediahuis verkocht dan weer zijn belang in De Vijver Media en neemt dus wat gas terug in de televisiemarkt. Het heeft wel nog belangen in verschillende regionale omroepen en themazender Evenaar. Mediahuis is ook actief in de radiomarkt via Nostalgie en zijn belang in NRJ. Roularta trok zich terug uit Medialaan en verdween op die manier volledig uit de Vlaamse radiosector. Het heeft wel nog de economische zender Kanaal Z.

Hiernaast hebben alle kranten en tijdschriften ook een sterke aanwezigheid op het internet, zowel in de vorm van eigen nieuwssites als accounts op sociale media of apps.

3.1.3.2        Analyse op basis van financiële gegevens

Persagentschappen

Tabel 83: Financiële gegevens 2018 persagentschappen

In hoofdstuk 1 stelden we dat Belga het belangrijkste Belgische persagentschap is. De winst van Belga van het boekjaar vóór belasting daalde in 2018 met ongeveer 250.000 euro t.o.v. 2017. Deze daling is het gevolg van een stijging van de lasten.[338] Er was in 2019 onrust onder het personeel. Die legden in maart het werk neer nadat bekend was geraakt dat drie personen ontslagen worden.[339]

Van IPS Vlaanderen zijn geen openbare cijfers beschikbaar.

Fotoagentschappen

Tabel 84: Financiële gegevens 2018 fotoagentschappen

Mediacentrales

Mediacentrales zorgen ervoor dat publiciteitsruimten in verschillende media opgevuld worden met advertenties. Ze beheren de reclamebudgetten van adverteerders en kopen hiermee reclameruimte aan.

In tabel 80 zijn de financiële gegevens van 2018 van de belangrijkste mediacentrales weergegeven.

Van de ondernemingen Amnet Belgium nv, Carat Belgium nv, Dentsu Aegis Network Belgium nv, iProspect Belgium nv, Mediaplus Belgium, Omnicom Media Group, PHD Media, Posterscope Belgium nv, Semetis bvba en Vizeum Belgium nv waren op het moment van redactie geen cijfers van 2018 beschikbaar.

Tabel 85: Financiële gegevens 2018 mediacentrales

Uitgevers van dagbladen

Tabel 86: Financiële gegevens 2018 uitgevers van dagbladen

Ondanks de fusie eind december 2017 van De Persgroep Publishing nv (nu DPG Media Services nv) met Livios nv en Verstandig Bouwen bvba daalden de bedrijfsopbrengsten, terwijl ook de bedrijswinst daalde in vergelijking met vorig jaar. Ook de winst vóór belasting daalde licht.[340]

Op 31 oktober 2018 verwierf De Persgroep Publishing nv (nu DPG Media Services nv) van De Persgroep nv (nu DPG Media Group nv) de 100% aandelen van Medialaan nv (nu DPG Media nv). Per 31 december 2018 werden de publishingactiviteiten van De Persgroep Publishing nv (nu DPG Media Services nv) via een inbreng van een bedrijfstak ondergebracht bij Medialaan nv (nu DPG Media nv) voor een waarde van 33,5 miljoen euro.[341] N.a.v. deze inbreng werd het kapitaal van Medialaan nv (nu DPG Media nv) verhoogd van 14 miljoen euro naar 47,5 miljoen euro met creatie van 69.000 nieuwe aandelen. T.g.v. deze inbreng wordt het doel van Medialaan nv (nu DPG Media nv) uitgebreid met publishingactiviteiten.[342] In ons volgend rapport zal De Persgroep Publishing dan ook vervangen worden door DPG Media nv.

Mediahuis boekte dit jaar verlies. Dit is voornamelijk te wijten aan het financiële resultaat, m.n. intrestlasten en waardeverminderingen, die de toekomstige ontwikkelingen niet in de weg zouden staan.[343] Toch kondigde Mediahuis op 29 maart 2019 een transformatie- en optimalisatieplan voor haar Belgische nieuwsmerken aan. Dit plan bestaat uit drie pijlers, namelijk ‘een verbeterde digitale klantbeleving vertrekkend vanuit de vier sterke nieuwsmerken’, een digital first strategie, gekoppeld aan het rentabiliseren van de gedrukte krant en het verhogen van de operationele efficiëntie. Dit plan kan mogelijk leiden tot een afbouw van de organisatie met 82 VTE’s voornamelijk binnen het domein van de administratieve, commerciële en ondersteunende diensten.[344]

Bij Mediafin stegen de bedrijfsopbrengsten dankzij een omzetgroei op beide markten: lezersmarkt en advertentiemarkt. De nieuwe acquisities Bepublic bvba en Bereal bvba verklaren ook de omzetgroei. De bedrijfskosten stegen ook, maar iets minder dan de opbrengsten, voornamelijk als gevolg van extra aanwervingen en de integratie van Bepublic en Bereal. Zodoende steeg de bedrijfswinst licht.

Figuur 48: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2009 - uitgevers dagbladen - Tekstuele beschrijving figuur 48

Bron: VRM op basis van informatie NBB

Tot en met 2014 daalde de winst vóór belasting, o.a. door een grote waardevermindering op financiële vaste activa bij De Persgroep Publishing en door hoge kosten (waaronder toen al herstructureringskosten) bij Mediahuis. De grote sprong in 2015 is bijna uitsluitend toe te schrijven aan de winst van 115 miljoen euro die De Persgroep Publishing boekte. In 2016 en 2017 treedt er duidelijk een normalisatie op. We zien wel een omzetsprong doordat Mediahuis terug in de cijfers verschijnt.

Vanaf 2014 maakt het gemiddeld aantal werknemers een sprong. Dit heeft te maken met het grote aantal werknemers die in de joint venture Mediahuis werd ondergebracht.

Uitgevers van tijdschriften

De jaarrekening van Minoc Data Services en rekto:verso was op het moment van redactie niet beschikbaar.

Tabel 57: Financiële gegevens 2018 uitgevers van tijdschriften

De magazinemarkt gaat al jaren door een moeilijke periode. Minder betalende lezers en krimpende advertentie-inkomsten hakken in de inkomsten. Dit leidt tot tegenvallende cijfers voor uitgeverijen.

De Persgroep Publishing en Mediahuis werden hierboven al besproken.

Roularta Media Group kende zowel in 2012, 2013, als in 2014 mindere jaren door dalende advertentie-inkomsten in combinatie met herstructureringen en waardeverminderingen. Vooral op de activiteiten in Frankrijk dienden minwaardes te worden geboekt. Begin 2015 werden de Franse activiteiten verkocht. Op die manier slaagde Roularta Media Group er in 2015 in om opnieuw winst te boeken. Terwijl het boekjaar 2014 werd afgesloten met een verlies vóór belasting van 140 miljoen euro, werd in 2015 een winst vóór belasting van 52,6 miljoen euro geboekt. Ook 2016 was een positief jaar. In 2017 boekte Roularta Media Group weer een fors verlies, vooral door minder advertentie-inkomsten.

In 2018 boekte Roularta Media Group een enorme winst vóór belasting van 187.376.440 euro. Er was echter een bedrijfsverlies van 3.805.044 euro. De uitzonderlijk hoge winst vóór belasting komt voornamelijk door de verkoop van de 50%-participatie van Medialaan aan De Persgroep.

Er was een daling van de advertentie-inkomsten bij de kranten en de lokale media, maar die werd goedgemaakt door de groei van de reclame-inkomsten op het internet en de groei van de lezersmarkt en de reclame-inkomsten bij de magazines. De omzetgroei bij de magazines is hoofdzakelijk afkomstig uit de overname van de vrouwenmagazines van Sanoma in 2018.[345]

Vroeger was Sanoma Media Belgium ook een grote speler op de Vlaamse magazinemarkt, maar de Belgische tak van het Finse moederbedrijf was sinds 2013 verlieslatend en zocht een overnemer. Uiteindelijk werden in 2015 enkele titels aan De Persgroep verkocht. In 2018 werd Sanoma Media Belgium echter helemaal uitgekleed. Er werden verschillende titels verkocht aan Roularta en wat overblijft, zal ingepast worden in de Nederlandse organisatie.

Figuur 49: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2009 - uitgevers weekbladen - Tekstuele beschrijving figuur 49

Bron: VRM op basis van informatie NBB

In figuur 49 zien we dat de omzet van de uitgeverijen van weekbladen ongeveer stabiel gebleven is tot 2013, daarna begint die te stijgen. Dit komt door een sterke consolidatiebeweging in deze markt, waardoor er enkele bedrijven grotere omzetten boeken. In 2018 is er een omzetdip, quasi volledig voor de rekening van Mediahuis waar de omzet onder druk staat door slabakkende advertentie-inkomsten. De bedrijfswinst evolueerde eerder in dalende lijn, vooral sinds 2011. Vanaf 2016 stijgt dit weer richting de CPI. In de winst vóór belasting zien we grote schommelingen. De sterke daling tussen 2012 en 2014 zijn voornamelijk te wijten aan de negatieve cijfers van Sanoma en Roularta. De sterke stijging in 2015 heeft te maken met een zeer hoog winstcijfer van De Persgroep, daarom zijn de lagere waarden in 2016 en 2017 logisch. De uitschieter van 2018 komt dan weer volledig op het conto van Roularta die een uitzonderlijke winst vóór belasting boekte door de verkoop van de 50%-participatie in Medialaan.

Het gemiddeld aantal werknemers stijgt de laatste jaren. Deze stijging is voornamelijk te danken aan de grote drie: Roularta Media Group, Mediahuis en De Persgroep Publishing. De verklaring is te vinden in de fusies van dochterondernemingen met het moederbedrijf. De werknemers van de voormalige dochterondernemingen werden mee overgenomen. Om hieruit te concluderen dat er meer werknemers worden aangeworven in de magazinemarkt, is een brug te ver.

Gratis pers

Tabel 88: Financiële gegevens 2018 uitgevers gratis pers geeft voor de 14 grootste uitgevers (de jaarrekening van de Bode van Schoten was op het moment van redactie niet beschikbaar) van gratis pers enkele financiële gegevens.

Tabel 88: Financiële gegevens 2018 uitgevers gratis pers

Figuur 50: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2009 - uitgevers gratis pers - Tekstuele beschrijving figuur 50

Bron: VRM op basis van informatie NBB

Figuur 51: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2009 - uitgevers gratis pers (met uitzondering van Roularta Media Group, De Persgroep en Mediahuis) - Tekstuele beschrijving figuur 51

Bron: VRM op basis van informatie NBB

In de grafiek in Figuur 55 zijn de cijfers van de uitgevers van gratis pers opgenomen. We zien echter dat deze evolutie sterk gelijkt op de evolutie in de grafiek van de uitgevers van tijdschriften. De cijfers worden dan ook in grote mate bepaald door de grote spelers zoals Roularta, Mediahuis en De Persgroep (historische cijfers, momenteel geen aanbod gratis pers meer). Gratis pers vormt slechts een deel van de activiteiten van deze groepen. Winst en verlies van deze ondernemingen worden niet (volledig) bepaald door hun activiteiten in de gratis pers.

Daarom bekijken we in figuur 56 de evolutie van de gemiddelde waarden van de uitgevers van wie de voornaamste of enige activiteit gratis pers is. Er zijn heel grote schommelingen in de winst vóór belasting (van -8.000% tot +3.000%), dit is voornamelijk te wijten doordat basisjaar 2009 een zwak jaar was qua winstgevendheid. De zware negatieve piek van de winst vóór belasting in 2013 is te wijten aan forse herstructureringen bij Corelio Connect Noord (nu Rondom Media). De laatste twee jaar zien we dat de winstgevendheid weer onder druk staat.

Distributie geschreven pers

Tabel 89: Financiële gegevens 2018 distributeurs geschreven pers

De jaarrekening van het jaar 2018 van Belgische Distributiedienst nv was bij de deadline nog niet beschikbaar. Vandaar konden er hieromtrent geen cijfers worden opgenomen.

In de onderstaande figuur 52 wordt de evolutie van de gemiddelde waarden sinds 2009 voor de distributeurs weergegeven.

Figuur 52: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2009 distributeurs geschreven pers - Tekstuele beschrijving figuur 52

Bron: VRM op basis van informatie NBB

In tegenstelling tot de uitgeverijen die tussen 2012 en 2015 duidelijk minder winst optekenden, stijgen voor de distributeurs gemiddeld zowel de bedrijswinst als de winst vóór belasting continu. De gemiddelde cijfers worden natuurlijk sterk beïnvloed door de cijfers van Bpost, die veel meer activiteiten ontplooit dan het verdelen van geschreven pers. Ook de omzet en het aantal werknemers steeg de voorbije jaren weer.

3.1.3.3        Analyse op basis van populariteitscijfers

Dagbladen

Uit de studie van Digimeter uit 2018 blijkt dat 22% van de Vlamingen dagelijks de gedrukte krant ter hand neemt voor zijn nieuwsgaring. Dit cijfer daalt met 7 procentpunten ten opzichte van de vorige studie uit 2017. Als we de cijfers opgesplitst per leeftijdscategorie bekijken, zien we dat vooral de oudste leeftijdscategorieën nog regelmatig een papieren krant lezen. Bij Vlamingen jonger dan 40 jaar ligt het dagelijks lezen van de gedrukte krant echter onder de 15%. Volgens het rapport worden smartphone (45%) en computer (37%) door meer mensen gebruikt om dagelijks het nieuws te volgen. Helemaal bovenaan op het lijstje staan radio (56%) en nationale tv (56%).^[346]

Als we enkel kijken naar digitale nieuwsconsumptie, is het bezoeken van nieuwswebsites het populairst. 68% van de respondenten van het Digimeteronderzoek had de laatste maand een nieuwswebsite bezocht. De apps van de nieuwsmedia zijn minder populair: slechts 28% had de laatste maand een app gebruikt om het nieuws te volgen. De top drie wordt vervolledigd door de downloadbare digitale krant, 17% had de laatste maand een digitale krant gelezen.^[347]         

De populariteit van de geschreven pers wordt verder in twee stappen besproken. Ten eerste worden de verkoopcijfers van de kranten en tijdschriften bestudeerd. Dit gaat zowel om de gedrukte versie als de digitale versie van krant of tijdschrift. Vervolgens wordt de populariteit besproken van de website, de sociale mediapagina’s en de apps die bij een krant of tijdschrift horen.

Betaalde verspreiding en oplage

Het CIM geeft oplage- en verspreidingscijfers voor zowel de gedrukte als de digitale versies van de dagbladen. De abonnees die bij hun gedrukte krant gratis toegang krijgen tot de digitale versie van de krant, rekent het CIM enkel bij de gedrukte exemplaren. Het CIM maakt ook het onderscheid tussen verkoop als onderdeel van een abonnement of losse verkoop. Het doet dit sinds 2016 echter niet meer voor de digitale exemplaren.

In Figuur 60 wordt de evolutie van de betaalde verspreiding van de kranten voor de periode 2014-2018 visueel voorgesteld. De verkoop van de kranten Het Nieuwsblad (-13,8%), Gazet van Antwerpen (-12,1%), Het Laatste Nieuws (-9,5%), Het Belang van Limburg (-6,6%) en De Morgen (-5,3%) zit in dalende lijn. De verkoop van De Tijd (+8,4%) en De Standaard (+2,8%) steeg daarentegen in de afgelopen vijf jaar. Uit de grafiek wordt duidelijk dat de digitale verkoop hierin een doorslaggevende rol speelt.

Figuur 58 toont immers dat de verkoop van gedrukte kranten voor alle titels in dalende lijn zit. Als we de evolutie sinds 2014 beschouwen, dan is De Morgen de grootste daler met 30,7% minder verkochte gedrukte kranten in 2018 t.o.v. 2014.

De Tijd, De Standaard en voor een stuk ook De Morgen kunnen dankzij een stijgende digitale verkoop de dalende gedrukte verkoop compenseren. De Tijd verkoopt bijna de helft (43,9%) van haar kranten enkel digitaal. Bij De Morgen is dit in vijf jaar tijd gestegen van 14,5% tot 37,4% van haar totale betaalde verspreiding. Op die manier verkochten de drie kwaliteitskranten tezamen méér kranten in 2018 dan in 2014. De populaire titels (Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg) verkochten minder digitale kranten en hun totale betaalde verspreiding is dan ook gedaald over de afgelopen vijf jaar. Het aandeel van de digitale poot schommelt bij deze kranten alle vier rond de 8%.

Tegenwoordig geven kranten ook betalende toegang tot alle artikels op hun website. Hier zijn nog geen openbare cijfers over beschikbaar.

Figuur 53: Betaalde verspreiding kranten 2014-2018 - Tekstuele beschrijving figuur 53

Bron:VRM op basis van CIM

Figuur 54 maakt naast het aandeel digitaal-print ook de verhouding tussen abonnement en losse verkoop aanschouwelijk. Zo zien we dat het aandeel losse verkoop van gedrukte dagbladen voor alle titels jaar na jaar afneemt. De Vlaming kiest meer en meer voor een abonnementsformule. De categorie ‘print derden’ bestaat uit:

• De losse verkoop en abonnementen (individueel of gegroepeerd) die verkocht worden aan een tarief lager dan 50% van het referentietarief.
• Verkochte exemplaren, betaald door een derde, op naam of niet op naam geadresseerd, waarvoor een betaalde factuur opgesteld is, en die al dan niet compensaties inhoudt onder de vorm van publiciteitsruimte, ruilen, sponsoring …[348]

Ook in deze grafiek is het belang van digitale verkoop voor De Morgen, De Standaard en De Tijd duidelijk af te lezen.

Figuur 54: Betaalde verspreiding kranten 2011-2018: abonnement vs. losse verkoop - Tekstuele beschrijving figuur 54

Bron: VRM op basis van CIM

In figuur 55 wordt de verdeling van marktaandelen van de verschillende dagbladen voorgesteld op basis van de betaalde verspreiding voor 2016, 2017 en 2018. De onderlinge verhouding wijzigt nauwelijks en Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad hebben steevast de sterkste posities. De Tijd is de kleinste krant in Vlaanderen.

Als we de verhouding Mediahuis – DPG Media – Mediafin bekijken, dan blijft deze quasi stabiel. De vier kranten van Mediahuis (De Standaard, Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg) zijn samen goed voor 58,4% van de betaalde verspreiding in Vlaanderen. DPG Media (De Morgen en Het Laatste Nieuws) heeft 36,4% van de markt in handen, Mediafin (De Tijd) 5,2%.

Figuur 55: Marktaandelen betaalde verspreiding per titel 2016-2018 - Tekstuele beschrijving figuur 55

Bron:VRM op basis van CIM

Ten slotte is er nog de gratis krant Metro. In Figuur 62 wordt het marktaandeel weergegeven voor de oplages van de verschillende titels, waarbij Metro ook wordt opgenomen. Dan zien we dat Metro (we beschouwen enkel de Nederlandstalige versie) 11% marktaandeel heeft op vlak van oplages. Oplages gaan echter enkel over de gedrukte krant. Op die manier liggen oplagecijfers voor De Standaard, De Tijd en De Morgen lager dan de cijfers voor hun totale betaalde verspreiding.

Figuur 56: Marktaandelen oplage per titel 2016-2018 - Tekstuele beschrijving figuur 56

Bron: VRM op basis van CIM

In Tabel 90: Evolutie marktaandelen dagbladen volgens oplage wordt een overzicht gemaakt van de oplages van de dagbladen.

In deze tabel worden de verschillende dagbladen per mediagroep gesorteerd. Tot 2012 konden we van drie mediagroepen spreken, namelijk Corelio (nu Mediahuis Partners), Concentra en De Persgroep (nu DPG Media Group). We rekenen hier De Tijd tot De Persgroep (die 50% van de aandelen had in Mediafin) en Metro tot Concentra (die 51% van de aandelen in zijn bezit had). De overige belangen in De Tijd en Metro worden aangehouden door de Franstalige uitgeverij Rossel & Cie.

Door het bundelen van de uitgeefactiviteiten van Concentra en Corelio (nu Mediahuis Partners) in de joint venture Mediahuis onderscheiden we tussen 2013 en 2017 drie groepen, met name Mediahuis, De Persgroep en Concentra (waartoe we dan enkel Metro rekenen).

In 2017 ging het belang in Mass Transit Media (dat Metro uitgeeft) van Concentra naar Mediahuis. Daarom onderscheidden we in 2017 slechts twee groepen meer (Mediahuis en De Persgroep). In 2018 werd de participatie van De Persgroep in Mediafin overgenomen door Roularta. Daarom detecteren we in 2018 terug drie mediagroepen: Mediahuis, De Persgroep en Roularta.

Mediahuis heeft een marktaandeel van 62,8%, DPG Media heeft een marktaandeel van 33,8% en Roularta heeft 3,5% marktaandeel. Het marktaandeel van Het Nieuwsblad zakt naar 24%, terwijl dat van Het Laatste Nieuws stijgt naar 29,3%.

Tabel 90: Evolutie marktaandelen dagbladen volgens oplage 2009-2018

Bron: VRM op basis van CIM

De evolutie in de sector van Vlaamse dagbladen kan ook gevolgd worden aan de hand van concentratiemaatstaven C4 en HHI.

In tabel 91 en 92 worden de concentratiemaatstaven voorgesteld voor de betaalde verspreiding (excl. Metro) en de oplage (incl. Metro) en dit zowel voor de titels als voor de mediagroepen.

Bij de betaalde verspreiding en oplage op basis van titels zien we een relatief stabiele C4 en HHI-index. Als we naar de betaalde verspreiding kijken, ligt het totale marktaandeel van de vier grootste dagbladen op 79,22% van de markt. Bij de oplagecijfers is dit 74,11%. De HHI ligt tussen 0,15 en 0,25 wat wordt gecategoriseerd als ‘matig geconcentreerd’.

Wat de mediagroepen betreft, is er een ander beeld. Tot 2012 vertegenwoordigden de drie mediagroepen, nl. Concentra, Corelio (nu Mediahuis Partners) en De Persgroep (nu DPG Media Group), de volledige Vlaamse markt van dagbladen waardoor de C4 dan ook 100% bedraagt. De HHI nam jaarlijks lichtjes toe voor de betaalde verspreiding, voor de oplagen bleef de HHI ongeveer gelijk.

In 2013 richtten Concentra en Corelio (nu Mediahuis Partners) samen Mediahuis op. Hierdoor ontstonden in het Vlaamse krantenlandschap drie andere mediagroepen, nl. De Persgroep (nu DPG Media Group), Mediahuis en Concentra (Metro). De C4 voor betaalde verspreiding en oplage waren nog steeds 100%. Wat betaalde verspreiding betreft, waren er zelfs slechts twee groepen meer: De Persgroep (nu DPG Media Group) en Mediahuis. De HHI stijgt vanaf 2013 significant doordat het hoge marktaandeel van Mediahuis sterk doorweegt in de berekening.

In 2017 ging Metro over van Concentra naar Mediahuis waardoor er ook wat oplage betreft, slechts twee groepen overblijven: De Persgroep en Mediahuis. De HHI stijgt dan ook significant.

In 2018 werd de participatie van De Persgroep in Mediafin overgenomen door Roularta. Dit zorgt voor een kleine daling van de HHI, zowel bij de betaalde verspreiding, als bij de oplage. Er zijn nu weer drie mediagroepen actief op beide vlakken: Mediahuis, DPG Media en Roularta.

Tabel 91: Concentratie-indexen dagbladen op basis van betaalde verspreiding 2009-2018

Bron: VRM op basis van CIM

Tabel 92: Concentratie-indexen dagbladen op basis van oplage 2009-2018

Bron: VRM op basis van CIM

Figuur 57: Evolutie concentratie betaalde verspreiding dagbladen - Tekstuele beschrijving figuur 57

Bron: VRM op basis van CIM

Online populariteit van krantenmerken

Krantenuitgevers zetten niet enkel in op een dagelijkse krant die zowel gedrukt als digitaal verschijnt, maar zorgen ook voor een constant geüpdatete nieuwssite. De populariteit van de nieuwssites wordt in dit onderdeel besproken, net zoals de populariteit van de nieuwsmerken op de sociale media. Deze worden geïllustreerd in Figuur 63. Het aantal websitebezoeken valt af te lezen op de primaire as (linkeras), het aantal volgers op sociale media is af te lezen op de secundaire as (rechteras).

De websites van Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad steken er bovenuit en krijgen meer dan driedubbel zoveel bezoekers als de andere krantenwebsites. Na het dipje van vorig jaar gaan alle websites er terug op vooruit. Metro.be verdubbelt (+114%)[349], hln.be (+21%) en tijd.be (+20%) gaan ook stevig vooruit, de andere krantenwebsites stijgen lichtjes.

De sociale media worden actief gebruikt door de Vlaamse kranten. Enkel op Instagram worden er nog veel volgers gewonnen.

Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad hebben het meeste volgers op Facebook, de overige kranten volgen op ruime afstand. Alle kranten zagen hun volgers toenemen in vergelijking met vorig jaar, maar de groei valt nagenoeg stil. De Standaard (+10%), De Tijd (+7%) en de Gazet van Antwerpen (+3%) waren de sterkste groeiers.

Op Twitter heeft De Standaard met voorsprong het grootste aantal volgers. Ze heeft er meer dan dubbel zoveel als de eerstvolgende, Het Laatste Nieuws. Ook de populariteit van De Tijd valt op. Alle kranten zagen hun volgers toenemen in vergelijking met vorig jaar, maar ook hier valt de groei meer en meer stil. De Morgen en De Tijd, met elks een groei van 7%, zijn de sterkste groeiers.

Instagram is het meest recente sociale medium. Hier valt nog wel sterke groei te detecteren: De Tijd (+ 215%), Het Belang van Limburg (+ 203%) en De Standaard (+ 155%). Het Laatste Nieuws (83.195) en De Morgen (45.537) blijven het populairst.

De activiteit van de Vlaamse kranten op YouTube blijft relatief laag, net zoals het aantal abonnees.

Figuur 58: Online populariteit dagbladen - Tekstuele beschrijving figuur 58

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek bij betrokken sociale netwerken, cijfers juli 2019

Na het apart bespreken van betaalde verspreiding en oplage, websitebezoeken en sociale media-activiteit, vergelijken we deze in Figuur 59. We beschouwen telkens het marktaandeel.

We zien dat Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad op alle platformen het best scoren. Opvallend is de piek bij de website van Het Laatste Nieuws, deze is met voorsprong de populairste nieuwssite. We zien dat Het Belang van Limburg, maar vooral gratis krant Metro haar papieren populariteit niet in online populariteit kan vertalen. De Standaard en De Morgen scoren op sociale media dan weer beter dan wat hun betaalde verspreiding en oplage betreft.

Figuur 59: Marktaandelen dagbladen per titel - Tekstuele beschrijving figuur 59

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

In Figuur 60 worden de marktaandelen per groep weergegeven. Mediahuis is op alle vlakken de grootste groep.

Figuur 60: Marktaandelen mediagroepen dagbladen - Tekstuele beschrijving figuur 60

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

Ten slotte bekijken we de apps van de verschillende dagbladen. We zien dat voor elk dagblad meestal twee applicaties bestaan. Enerzijds bestaat er een app waar de gebruiker gratis nieuwsberichten kan lezen, vergelijkbaar met de site van de krant (bijvoorbeeld in tabel 83 gaat het om dS nieuws, De Morgen: nieuws & duiding, Gva.be mobile, HBvL – Het Belang van Limburg, Metro België, HLN.be en Het Nieuwsblad Nieuws). Daarnaast bestaat er ook een app waarin de (mobiele) digitale editie van de krant kan aangekocht en gelezen worden. Bij De Tijd bestaat enkel deze laatste app.

Als we kijken naar het aantal installaties, dan zien we dat de app van HLN.be (de app met gratis nieuws van Het Laatste Nieuws) het populairst is. Het is de enige app die in de categorie boven 1.000.000 installaties zit.

Het aantal installaties van de apps lijkt de populariteit op andere platformen (online en gedrukt) van de kranten te weerspiegelen.

Tabel 93: Aantal installaties applicaties dagbladen via Google Play

Bron: VRM op basis van Google Play

Periodieke bladen

Wat periodieke bladen betreft, zijn er in de Digimeter of de VRIND geen cijfers beschikbaar over hoe vaak een Vlaming tijdschriften raadpleegt, welke leeftijdscategorieën dit doen of voor welke doeleinden dit gebeurt. We kijken naar de cijfers van het CIM wat betreft betaalde verspreiding en online populariteit.

Betaalde verspreiding

We bespreken de betaalde verspreiding van de populairste periodieke bladen in Vlaanderen. In figuur 66 staan de verkoopcijfers van de twintig best verkopende tijdschriften van 2018 weergegeven. Ledenbladen zoals bijvoorbeeld Pasar of Femma staan niet in dit overzicht, Kerk en Leven wordt wel opgenomen. Voor die tijdschriften waarvoor zowel een Franstalige als een Nederlandstalige versie bestaat, kan de splitsing in de verkoopcijfers gebeuren op basis van historische informatie van het CIM.[350]

De grootste dalers in 2018 t.o.v. 2017 zijn Wonen Landelijke Stijl (-25,6%) en Flair (-17%). Flair zit voor het tweede jaar op rij bij de twee grootste dalers. Er zijn drie stijgers in de top 20, namelijk Libelle Lekker (+12%), Plus (+6%) en Feeling (+0,3%). Libelle Lekker maakt een inhaalbeweging nadat het twee jaar op rij bij de sterkste dalers hoorde. Frappant is dat het zowel de stijging bij Libelle Lekker als bij Feeling veroorzaakt wordt door de goede losse verkoop. De top drie van best verkopende tijdschriften is al jaren hetzelfde: Dag Allemaal, Kerk en Leven en Libelle.

Als we de evolutie over meerdere jaren bekijken, zien we dat er drie tijdschriften goede cijfers kunnen voorleggen. Plus Magazine steeg tussen 2014 en 2018 met 16,3%, vooral door in te zetten op abonneewerving. Goed Gevoel steeg de voorbije jaren met 13,1%, al is deze stijging bijna volledig voor rekening van de merger met Vitaya.TV Gids Primo steeg met 3,5%.

Voor alle andere tijdschriften in de top 20 is de betaalde verspreiding gedaald in de afgelopen jaren. Als we de evolutie 2014-2018 bekijken, dan zijn Flair (-50,6%), Story (-50%) en TV Familie/Blik (-35,5%) de grootste verliezers. In het totaal is de betaalde verspreiding van de top 20 best verkopende tijdschriften in 2018 met 22% gedaald t.o.v. 2014.

Figuur 61: Betaalde verspreiding tijdschriften 2014-2018[351] - Tekstuele beschrijving figuur 61

Bron: VRM op basis van CIM   

In Figuur 62 zien we de verhouding tussen abonnement en losse verkoop, zowel wat print als digitaal betreft voor het jaar 2018. We zien heel grote verschillen tussen de tijdschriften onderling. Kerk en Leven is 100% abonnement. De verkoop van de populaire bladen zoals Story, Dag Allemaal, Tv Gids Primo en TV Familie bestaat voor meer dan 80% uit losse verkoop. Ook vrouwenbladen Flair, Feeling en Goed Gevoel leven van de losse verkoop. Libelle vormt hierop een uitzondering. Humo en de magazines van Roularta (Knack, Trends, Sport/Voetbalmagazine, Plus, Nest en Krant van West-Vlaanderen) verkopen dan weer veel abonnementen. Bij Nest valt het grote aandeel van ‘verkoop aan derden op’. Dit gaat vermoedelijk om exemplaren die in winkels en op beurzen worden gepresenteerd.

We zien dat de digitale verkoop erg marginaal blijft, in vergelijking met de gedrukte verkoop. Sommige tijdschriften hebben geen digitale versie. Digitale exemplaren gelezen door abonnees op het gedrukte tijdschrift (met gratis toegang tot het digitale blad) worden hier niet meegeteld.

Figuur 62: Betaalde verspreiding 2018 :verhouding print – digitaal en abonnement – losse verkoop - Tekstuele beschrijving figuur 62

Bron: VRM op basis van CIM

In Figuur 63 worden de marktaandelen van de tijdschriften in de top 20 voorgesteld.

Figuur 63: Marktaandeel populairste tijdschriften 2018 - Tekstuele beschrijving figuur 63

Bron: VRM op basis van CIM

In Figuur 64 worden deze marktaandelen van de top 20 gegroepeerd volgens uitgever.

Het aantal uitgevers in de top 20 bleef het afgelopen jaar constant, twee spelers bezetten echter elk slechts 1 procent van de markt. De markt evolueert dus meer en meer naar een duopolie doordat er verschillende titels van eigenaar veranderden. Deze evolutie geraakte in 2018 in sneltreinvaart.

Roularta kocht in 2018 verschillende bladen van Sanoma: Libelle (Lekker), Flair en Feeling. Deze titels representeren ongeveer 17% van de tijdschriftenmarkt.

In de zomer van 2018 raakte bekend dat DPG Media met het Nederlandse mediabedrijf Audax een akkoord heeft gesloten om de Belgische uitgeverij Cascade over te nemen. Cascade werd daarna ontmanteld. Vlaggenschap Tv Gids Primo werd overgenomen door DPG Media, de andere titels werden ondergebracht in een nieuw mediabedrijf De Deeluitgeverij en Eos werd ondergebracht in vzw Eos Wetenschap. Het is enkel doordat Eos in de top 20 van de tijdschriften staat dat het aantal marktspelers niet daalt.

DPG Media blijft de grootste uitgever bij de periodieke bladen met een marktaandeel van 47%, Roularta (38%) blijft de tweede grootste. Bij Roularta is ook Plus Magazine gerekend. Dit magazine wordt uitgegeven door Senior Publications, wat voor 50% in handen is van Roularta Media Group (de andere 50% is in handen van het Franse bedrijf Bayard).

Figuur 64: Marktaandelen van top 20 tijdschriften 2018 - Tekstuele beschrijving figuur 64

Bron: VRM op basis van CIM

Wat tijdschriftentitels betreft, is er een lage mate van concentratie zoals blijkt uit de concentratiemaatstaven die weergegeven worden in tabel 88.

Wanneer de berekening wordt gemaakt voor de mediagroepen, dan constateert de VRM wel een sterke concentratie. Aan de C4 zien we dat quasi 100% van de markt in handen is van vier spelers. En als we dieper ingaan op de cijfers zien we dat eigenlijk drie spelers bijna 100% van de markt in handen hebben: DPG Media, Roularta en Drukkerij en Uitgeverij Halewijn. Vorig jaar maakte de HHI al een grote sprong, door de overname van de Sanoma-titels door Roularta. Dit jaar gebeurt dat opnieuw. Dat komt vooral door de ontmanteling van Cascade en de overname van Tv Gids Primo door DPG Media.

In 2015 maakten beide indexen ook al een sprong. Dit kwam doordat aparte ondernemingen zoals Senior Publications (50% eigendom van Roularta Media Group) en Humo (vanaf 2015 100% eigendom van en in december 2015 gefuseerd met De Persgroep Publishing) niet meer als aparte bedrijven, maar behorende tot hun ‘moederbedrijven’ werden beschouwd.

In het algemeen blijft het concentratieniveau bij tijdschriften lager dan dat op de dagbladmarkt, zeker wat betreft titels. We zien de indexen volgens groep wel meer en meer stijgen naar dezelfde niveaus. Het is belangrijk om op te merken dat niet de volledige markt in deze concentratiemaatstaven is opgenomen, maar enkel de 20 best verkopende titels.

Tabel 94: Concentratie-indexen periodieke bladen op basis van betaalde verspreiding 2009-2018

Bron: VRM op basis van CIM

Figuur 65: Evolutie concentratie betaalde verspreiding 2009-2018 - Tekstuele beschrijving figuur 65

Bron: VRM op basis van CIM

Online populariteit van de periodieke bladen

De websites van de periodieke pers worden beduidend minder vaak bezocht dan de websites van dagbladen. Vermoedelijk is dit te wijten aan het ontbreken van dagdagelijkse actualiteit.

Sommige periodieke bladen hebben geen website met inhoud. Het gaat bijvoorbeeld om Dag Allemaal en TV Familie. Hun website bestaat enkel uit een aankondiging van de belangrijkste artikels in het recentste nummer van het tijdschrift en eventueel extra uitleg bij spaaracties of wedstrijden. De bezoekcijfers van deze twee websites worden niet gemeten via het CIM, net zomin als de bezoeken aan de website van Kerk en Leven.

In Figuur 66 worden de 15 populairste websites van tijdschriften weergegeven.

Flair.be blijft de populairste website van de Vlaamse weekbladen, knack.be staat op de tweede plek. Hierbij moeten we wel vermelden dat de cijfers van knack.be, ook die van levif.be, de Franstalige tegenhanger, bevatten. De website van Knack bestaat uit verschillende deelsites. Van deze deelwebsites kunnen voor Trends, Krant van West-Vlaanderen, Weekend, Sportmagazine, Plusmagazine en Datanews afzonderlijke cijfers gevonden worden bij het CIM.

Als we de vergelijking maken met vorig jaar zien we dat de meeste websites meer bezoekers lokken. Humo.be (+71%), kw.knack.be (+70%) en flair.be (+43%) gaan er het meeste op vooruit. Mama.libelle.be (-34%), sportmagazine.knack.be (-33%) en plusmagazine.knack.be (-20%) gaan erop achteruit.

Figuur 66: Online populariteit periodieke bladen– websitebezoeken (3-23 juni 2019) - Tekstuele beschrijving figuur 66

Bron: VRM op basis van CIM

Als we kijken naar de 15 populairste tijdschriften op sociale media[352], zijn er grote verschillen. We stellen opnieuw een prominente aanwezigheid op Facebook vast. Opvallend is dat tijdschriften populair zijn op Instagram. Ze behalen vergelijkbare populariteitscijfers als de dagbladen. Net zoals bij dagbladen wordt YouTube amper gebruikt.

Libelle Lekker (+52%), La Maison Victor (+30%) en Libelle (+29%) zijn de sterkste stijgers qua sociale mediavolgers. Dit komt bijna uitsluitend door een sterke groei wat betreft Instagramvolgers. Alle populaire tijdschriften gaan erop vooruit, enkel Sport/Voetbalmagazine blijft quasi status quo (-0,02%).

Twitter wordt niet echt actief gebruikt door weekbladen. Enkel Humo en Knack hebben een schare volgers. Op Instagram zijn het vooral de bladen gericht op vrouwen en lifestyle die actief zijn en heel wat volgers hebben. Flair en Elle spreken het meeste volgers aan.

Figuur 67: Online populariteit periodieke bladen – sociale media - Tekstuele beschrijving figuur 67

Bron: VRM op basis van eigen onderzoek bij de betrokken sociale netwerken, cijfers juli 2019

Net zoals bij de kranten hierboven, worden voor de tijdschriften de marktaandelen offline en online vergeleken. We kijken naar de twintig best verkopende tijdschriften van 2018. We constateren grote verschillen. Knack en Flair presteren enorm goed online, in vergelijking met de andere weekbladen. Ook de populariteit van Humo op de sociale media en de populariteit van de websites van Trends en Libelle Lekker vallen op. Anderzijds houden de populaire gedrukte tijdschriften Dag Allemaal, Kerk en Leven, Tv Gids Primo en Teve-Blad er amper online activiteit op na. Het blijkt dus niet zo te zijn dat wie online niet aanwezig is, niet bestaat. De online activiteit en de gedrukte verkoop liggen soms ver uiteen, veel meer dan bij de dagbladen. Zo zien we bij de gedrukte verkoop Flair vooral verliezen. Maar de website van Flair is dan weer een uitgesproken winnaar.

In Figuur 75 worden de marktaandelen per groep aanschouwelijk gemaakt. Ook hier zien we grote verschillen. Op vlak van betaalde verspreiding is DPG Media marktleider voor Roularta. De koek wordt verdeeld onder enkele uitgeverijen en er is een tendens naar meer concentratie. Online zijn het quasi uitsluitend de Roularta-titels die bezoekers trekken. Ook op sociale media is Roularta marktleider voor DPG Media. Sanoma scoort daar nog vrij goed dankzij Wonen Landelijke Stijl.

Figuur 68: Marktaandelen periodieke bladen per titel - Tekstuele beschrijving figuur 68

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

Figuur 69: Marktaandelen mediagroepen periodieke bladen - Tekstuele beschrijving figuur 69

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

Als we kijken naar de applicaties verbonden met periodieke bladen, dan zien we dat de apps Dag Allemaal, Humo, Knack, Knack.be, Libelle Mama, Story en Trends de populairste zijn. Deze apps worden in populariteit enkel voorbijgestoken door de tv-gidsapp van Humo. Roularta Media Group en DPG Media verdelen duidelijk de plaatsen.

Tabel 95: Aantal installaties applicaties periodieke bladen via Google Play

Bron: VRM op basis van Google Play

Mandatenconcentratie in de geschreven perssector

In de volgende figuur kijken we naar de cumulatie van mandaten in de sector van de geschreven pers. Het geeft een duidelijk beeld van de banden op bestuursvlak tussen de mediagroepen onderling. Zo zien we dat Roularta via Mediafin en Mass Transit Media bestuurlijke banden heeft met Mediahuis. Via www.vlaamseregulatormedia.be kan je deze figuur duidelijker bekijken.

Figuur 69: Mandatenconcentratie in de sector van de geschreven pers^[353]

Bron: VRM op basis van informatie NBB