2.1.1. Investeren in onafhankelijke, betrouwbare en kwaliteitsvolle journalistiek
2.1.1.1. VRT Nieuws biedt internationale duiding in minstens 1 wekelijks programma op tv, 1 wekelijks programma op radio en een aparte sectie op VRTNieuws.be of canvas.be
De VRT stelt dat VRT Nieuws wekelijks internationale duiding aanbood via diverse kanalen, waarbij platformoverschrijdend gedacht werd.
In 2019 bleef het brexitdebat aanslepen, werd een afzettingsonderzoek gestart tegen de Amerikaanse president Trump, woedde de oorlog in Syrië verder, zaaide terreur dood en vernieling in Sri Lanka en in Nieuw-Zeeland, was er onrust in verschillende landen van Latijns-Amerika, in Hong Kong, in Irak en in Libanon, enzovoort.
De VRT-nieuwsdienst besteedde op radio, televisie en online uitgebreid aandacht aan dat en nog veel ander internationaal nieuws. De buitenlandredactie deed daarvoor een beroep op haar eigen experten, bijvoorbeeld voor de Europese Unie, het Midden-Oosten, de Verenigde Staten, Rusland, China, Afrika en Latijns-Amerika. Daarnaast beschikt VRT Nieuws over een uitgebreid netwerk van buitenlandse correspondenten. Naast de dagelijkse berichtgeving over de internationale actualiteit waren er geregeld ook thematische reeksen.
Op de radio kwam buitenlands nieuws aan bod in de radiobulletins en in de duidingsprogramma’s van Radio 1, waaronder het wekelijkse De wereld vandaag. Op televisie was er internationaal nieuws in Het Journaal op Eén en in Terzake en Vranckx op Canvas. In Vranckx werden ook documentaires uitgezonden van de zogenaamde “Nomaden” waarin jonge Vlaamse reporters verslag uitbrachten over buitenlandse kwesties waar ze een persoonlijke band mee hadden, zoals over de situatie in Malawi, Congo en Iran. Ook online en digitaal bracht VRT Nieuws buitenlands nieuws. In de videoreeks Allemaal Amerikaan vertelde wekelijks een gewone Amerikaan over zijn of haar eigen leven en visie op de Verenigde Staten. De podcast Vranckx & Byloo belichtte de brede internationale actualiteit. Voor het project Breaking Europe trok een VRT-ploeg in de aanloop naar de Europese verkiezingen door Europa. De ploeg ging op zoek naar wat Europeanen verbond en verdeelde, en praatte met gewone Europeanen over maatschappelijke thema’s. Breaking Europe kwam in samenwerking met Studio Brussel tot stand en was op diverse platformen te volgen.
De performantiemaatstaf blijkt hiermee behaald te zijn.
2.1.1.2. VRT Nieuws maakt minstens 10 diepgravende, onderzoeksjournalistieke reportages per jaar
Pano maakte in 2019 17 onderzoeksjournalistieke reportages (norm: 10 - bijlage 1 bevat een volledig overzicht van alle reportages) over allerhande maatschappelijke kwesties.
Zo werd een vermoedelijk frauduleuze zaak aan het licht gebracht waarbij een gemeenteraadslid geld bleek te vragen bij de uitreiking van humanitaire visa. In andere reportages ging het onder meer over seksueel misbruik bij de Getuigen van Jehova, extreem dure medicijnen voor zeldzame ziektes, tienerpooiers, het Deense integratiemodel, de problematiek van het vluchtmisdrijf en de manier waarop Rusland (des)informatie inzet. De reportages werden met aanvullende informatie en analyse aangeboden ook via Vrtnws.be en de sociale media.
Ook andere programma’s deden aan onderzoeksjournalistiek. Zo was er een speciale aflevering van Terzake die een deradicaliseringsproject in de Belgische gevangenissen onderzocht. VRT Nieuws werkte in 2019 ook samen met andere mediaspelers aan onderzoeksjournalistieke projecten. Zo werd onder meer de boekhouding van de Koninklijke Schenking onderzocht in samenwerking met Knack, Apache en De Tijd.
2.1.1.3. De Vlaming vindt het informatieaanbod van de VRT betrouwbaar. De VRT bevraagt jaarlijks de betrouwbaarheid van haar informatieaanbod op basis van een transparante en representatieve methode
De VRT vroeg in haar Vertrouwensbarometeronderzoek bij Vlaamse mediagebruikers of en in hoeverre ze vertrouwen hadden in het informatieaanbod van de VRT. De Vertrouwensbarometer is een bevraging uitgevoerd door GfK bij 1451 Vlamingen van 15 jaar en ouder over het vertrouwen dat ze hebben in het informatieaanbod van VRT en andere nieuwsmedia, en in de VRT als instelling. De bevraging vond plaats tussen 30 oktober 2019 en 14 november 2019.
De VRT is de nieuwsbron waar de Vlaming het meest vertrouwen in heeft: 73% heeft vertrouwen in nieuws en informatie op VRT-televisie, 74% in nieuws en informatie op VRT-radio en 70% in Vrtnws.be.
2.1.1.4. VRT Nieuws voert haar opdracht uit op een deontologisch verantwoorde manier. De VRT laat de onpartijdigheid van haar aanbod onderzoeken door onafhankelijke deskundigen. De resultaten daarvan worden besproken met de programmacharterraad, de manager beroepsethiek, de deontologische adviesraad en de Raad van Bestuur.
De Beheersovereenkomst bevat geen specifieke doelstelling voor 2019 maar het volgen van deontologische regels behoort tot de continue opdracht van de VRT.
Volledigheidshalve kan erop worden gewezen dat de Beheersovereenkomst voor 2020 wel een onpartijdigheidsonderzoek door onafhankelijke deskundigen voorziet. Volgens de VRT is dergelijke studie besteld bij de VUB en de UA en wordt ze uitgevoerd in de loop van 2020.
Beroepsethisch kader
De openbare omroep is onafhankelijk en redactioneel verantwoordelijk voor zijn aanbod. VRT NWS beschikt over instrumenten om zichzelf te reguleren, zoals Het redactiestatuut van de VRT-nieuwsdienst met inbegrip van de deontologische code voor de journalisten van de VRT, de deontologische adviesraad, De tien richtlijnen voor onpartijdigheid, De gedragscode voor het onlineinformatie-en duidingsaanbod en De tien geboden voor sociale media. VRT NWS onderschrijft de Code van de Raad voor de journalistiek.
Het redactiestatuut van de VRT-nieuwsdienst met inbegrip van de deontologische code voor de journalisten bij de VRT garandeert dat VRT-journalisten onafhankelijk kunnen werken, los van commerciële, groeps-, persoonlijke en politieke belangen. Het statuut bundelt ook de deontologische richtlijnen voor de journalisten. De drie pijlers van die deontologische code zijn goede trouw, nauwkeurigheid en onpartijdigheid.
De deontologische adviesraad van VRT NWS telt 12 verkozen leden en is evenwichtig samengesteld overeenkomstig de structuur van de nieuwsdienst. VRT NWS kan voor beroepsethische kwesties een beroep doen op de deontologische adviesraad en werkt conform het redactiestatuut en andere interne richtlijnen zoals De tien geboden voor sociale media (die ook van toepassing zijn op niet-nieuwsprogramma's), De gedragscode voor het online informatie- en duidingsaanbod (m.a.w. De leidraad voor video-, tekst-, beeld-, en eindredacteurs van VRT NWS en alle journalisten van VRT NWS die meewerken aan online nieuws en duiding) en De tien richtlijnen voor onpartijdigheid (die ook van toepassing zijn op niet-nieuwsprogramma's). VRT NWS erkent ook de Code van de Raad voor de Journalistiek. Met deze instrumenten kan de VRT-nieuwsdienst onafhankelijk en redactioneel autonoom zijn informatieopdracht invullen.
Het beroepsethisch kader wordt bewaakt door het college van hoofdredacteurs van VRT NWS en de deontologische adviesraad.
De VRT stelt ook dat de nieuwsombudsman vanuit haar relatie met het publiek waakt over de journalistieke beroepsethiek en verantwoordelijkheid. Zij toetst reacties van het publiek af aan Het redactiestatuut, De tien richtlijnen voor onpartijdigheid en de Code van de Raad voor de journalistiek. Zij behandelt beroepsethische klachten en geeft workshops aan redactiemedewerkers. Zij geniet daarbij het vertrouwen van de deontologische adviesraad.
Opleiding en bewustwording
In de loop van 2019 kregen 199 medewerkers een workshop “Beroepsethiek en duurzaam produceren”, specifiek voor hun aanbodsmerk, programma, project of functie. Op de welkomdagen voor nieuwe medewerkers ging telkens aandacht naar integriteit en beroepsethiek. Intern werden bewustmakingscampagnes gevoerd over grensoverschrijdend gedrag, verkiezingsrichtlijnen, diefstal en het aanvaarden van geschenken..
66 medewerkers van VRT NWS volgden een opleiding “beroepsethiek in de praktijk”, waarbij aan de hand van voorbeelden uit de praktijk inzicht wordt gegeven in de deontologische regels. De nieuwsombudsman gaf in workshops een opleiding aan 219 redactieleden. De nadruk lag daarbij op diverse facetten van onpartijdigheid.
Adviezen
De deontologische adviesraad is bevoegd om“gevraagd of ongevraagd deontologisch advies te geven aan de algemeen hoofdredacteur en/of de hoofdredacteurs” (artikel 21 van Het redactiestatuut met inbegrip van de deontologische code voor de journalisten van de VRT).
De deontologische adviesraad formuleerde in 2019 142 informele adviezen. Een informeel advies wordt gegeven bij concrete vragen die een snel antwoord of advies vereisen. Het kan mondeling worden gegeven door een of enkele leden van de deontologische adviesraad. In 73% van de adviesbehandelingen was dat na een vraag van een collega-journalist. De deontologische adviesraad formuleerde drie formele adviezen aan de hoofdredactie: een over een klachtenprocedure tegen een collega, een over de onpartijdigheid van een buitenland-correspondent en over de onpartijdigheid van een journalist. Een formeel advies is schriftelijk, behandelt meer structurele vragen en wordt door de voltallige deontologische adviesraad goedgekeurd.
Klachten
De klachtencoördinator, de nieuwsombudsman, de voorzitter van de programmacharterraad, een vertegenwoordiger van de juridische dienst en de manager beroepsethiek bespraken minstens wekelijks samen de beroepsethische klachten van mediagebruikers. Ze bekeken en evalueerden ook de antwoorden op die klachten vooraleer ze werden verstuurd.
Elke klacht kreeg een antwoord met een toelichting of een verantwoording bij gecontesteerde gebeurtenissen, keuzes of beslissingen. Indien bleek dat de VRT of zijn medewerkers een fout hadden gemaakt, dan werd die fout toegegeven met verontschuldigingen, en zo mogelijk rechtgezet
De ombudsman van VRT NWS behandelde in 2019 ongeveer 5.574 reacties, waarvan 3.900 klachten. Voor de klachten is dat een stijging van 37,7%.
- Het aandeel klachten over partijdigheid daalde zoals in 2018. VRT stelt dat dit verrassend is omdat 2018 en 2019 verkiezingsjaren waren. Het aandeel partijdigheidsklachten in verband met de verkiezingen (21,0%) was vergelijkbaar met het gemiddelde aandeel partijdigheid in het totale aantal klachten (18,8%). De mediagebruiker kloeg relatief vaker over waarom bepaalde onderwerpen wel of niet aan bod kwamen in het aanbod (23,4% tegenover 17,1% in 2018).
- De regionale, federale en Europese verkiezingen van 2019 zorgden voor 348 klachten (tegenover 145 klachten in 2018). Ongeveer 100 van die klachten kwamen binnen na de verkiezingsdag en hadden veeleer betrekking op de berichtgeving over de regeringsvorming.
- De nieuwsombudsman kreeg 292 klachten over het thema klimaat.
De reacties van het publiek werden geregeld besproken met de hoofdredactie, de presentatoren, de eindredacteurs en de themaverantwoordelijken. De nieuwsombudsman publiceerde een twintigtal columns. Hij was geregeld te gast in De zevende dag, gaf presentaties aan bezoekers en werkte mee aan VRT NWS Connect.
De performantiemaatstaf dient tegen 2020 behaald te worden.
2.1.1.5. De VRT rapporteert in haar jaarverslag over haar onpartijdigheidsbeleid en eventuele bijsturingen
De onpartijdigheid van VRT NWS wordt in de praktijk bewaakt door de hoofdredactie. Het is haar verantwoordelijkheid om de kwaliteit, de ethiek en de onpartijdigheid van het journalistieke werk te beoordelen en te sturen. De hoofdredactie baseert zich daarvoor op het Mediadecreet, Het redactiestatuut met inbegrip van de deontologische code voor de journalisten bij de VRT en De tien richtlijnen voor onpartijdigheid. Zij kan ook advies vragen aan deontologische adviesraad.
Burgers of belanghebbenden die vragen hebben bij de beroepsethiek of de onpartijdigheid van bepaalde uitzendingen of artikels kunnen een klacht indienen bij de nieuwsombudsman. Die beoordeelt de klachten en brengt verslag ervan uit aan de hoofdredactie en de gedelegeerd bestuurder van de VRT. Ook aan de Vlaamse ombudsman wordt gerapporteerd over de klachtenbehandeling. De nieuwsombudsman gaat bij gegronde klachten rechtstreeks in gesprek met presentatoren en journalisten, in overleg met de hoofdredactie. De nieuwsombudsman evalueert publiekelijk het werk van de redactie via columns, interventies in De zevende dag en op radio. Zo evalueerde hij in 2019 bijvoorbeeld het journalistieke werk rond de verkiezingen en de verslaggeving rond de klimaatspijbelaars.
Het aandeel van de klachten van mediagebruikers over (vermeende) partijdigheid in de totaliteit van klachten daalde van 31,0% in 2017 over 25,3% in 2018 tot 18,6% in 2019. Er waren dus, relatief gesproken, minder klachten die betrekking hadden op gepercipieerde partijdige verslaggeving, moderatie of interviews. VRT vindt dat opmerkelijk omdat 2018 en 2019 verkiezingsjaren waren, met een grote veronderstelde alertheid voor partijdigheid. In absolute cijfers steeg het aantal partijdigheidsklachten, van 716 in 2018 naar 729 in 2019. Die stijging (1,8%) was minder groot dan de stijging van het totale aantal klachten (40,0%). Het aantal partijdigheidsklachten dat gegrond werd verklaard, steeg wel: van 20 in 2018 naar 73 in 2019. Die stijging had bijna uitsluitend te maken met een interview in Terzake en een debat in De zevende dag.
Verder kan worden gewezen op de beleidsnota Media 2019-2024, die het volgende vermeldt over pluralisme, neutraliteit, onpartijdigheid en onafhankelijkheid in de informatieprogramma’s van de VRT:
“De opdracht inzake nieuws (nationaal én internationaal), informatie, educatie en een brede waaier aan cultuur en sport is prioritair voor de openbare omroep. Ook kwaliteitsvolle ontspanning heeft zijn plaats.
Dit wordt gekenmerkt door respect voor pluralisme (de VRT laat op haar nieuwswebsite en in haar programma’s een breed geschakeerd palet aan opinies aan bod komen) en het behalen van de hoogste standaarden van neutraliteit in alle programma’s van de openbare omroep. Dit wil zeggen dat onpartijdigheid, onafhankelijkheid en autonomie van de redactie essentieel is. Een gedegen interne en externe kwaliteitscontrole en rapportering moet dit bewaken.”
Desgevraagd heeft de VRT meegedeeld dat ze niet verplicht is om in het kader van de rapportering over de naleving van de beheersovereenkomst data te verstrekken die de huidige beheersovereenkomst overstijgen.
Het is juist dat de VRM in het toezichtrapport pas (kwantitatief) kan rapporteren over onpartijdigheid van de programma's van de VRT-nieuwsdienst wanneer hierover doelstellingen en performantiemaatstaven zijn geformuleerd in de beheersovereenkomst. Concreet betekent dit dat, indien dergelijke doelstellingen en performantiemaatstaven worden opgenomen in de beheersovereenkomst 2021-2025, de VRM hierover pas kan rapporteren in het Toezichtrapport dat betrekking heeft op het eerste jaar waarin de desbetreffende doelstellingen en maatstaven moeten behaald zijn.
De performantiemaatstaf blijkt hiermee behaald te zijn.
2.1.1.6. De VRT evalueert twee keer per jaar de kwaliteit van haar informatieaanbod
De evaluatie van de kwaliteit van het informatieaanbod in het kader van de Beheersovereenkomst 2016-2020 valt uiteen in twee aspecten: functionele kwaliteit en publieke kwaliteit.
Functionele kwaliteit
De functionele kwaliteit wordt voornamelijk gemeten aan de hand van bereik en waardering.
Het bereik van de informatieprogramma’s wordt op dagelijkse basis opgevolgd en gerapporteerd. Meer specifiek bereikten de verschillende journaaluitzendingen op VRT-Televisie per dag gemiddeld 1.749.894 Vlamingen (of 28,9% van alle Vlamingen ouder dan 4 jaar). Op weekbasis bereikten deze programma’s 58,3% van de Vlamingen.
De nieuwsuitzendingen op VRT- radio bereikten dagelijks gemiddeld 2.748.806 Vlamingen of 49,2% van alle Vlamingen ouder dan 12 jaar.
In 2019 waren er dagelijks gemiddeld 550.714 unieke browsers voor de nieuwssite (website en app samen) tegenover 446.928 in 2018. Van alle browsers raadpleegden er in 2019 op dagbasis 335.936 rechtstreeks de website (tegenover 296.496 in 2018) en 214.778 deden dat via de app (tegenover 150.496 in 2018).
De totale waardering van de informatieprogramma’s van VRT bedroeg 7,9 in 2019. De hoogste waardering gaat naar een aflevering van Pano (8,3), Vranckx (ook 8,3), Kies19 (8,2)en Het 19 uur-journaal (8,1).
De klachten over de nieuwsdienst werden eerder in dit document reeds besproken.
Publieke kwaliteit
De publieke kwaliteit van het informatieaanbod wordt gemeten aan de hand van ethische kwaliteit en maatschappelijke impact.
Ethische kwaliteit
Deze verantwoordelijkheid berust bij de hoofdredactie, die bevoegd is voor de ethische kwaliteit. Zoals in de voorgaande doelstellingen beschreven is er als het ware een permanente evaluatie door de hoofdredactie en de deontologische adviesraad. Sinds 2016 communiceert de deontologische adviesraad reeds het aantal adviezen op maandbasis aan de manager beroepsethiek voor haar maandrapport aan het directiecollege van de VRT. De vertrouwensbarometer geeft dan ook goede scores voor het informatieaanbod van de VRT (cf. supra).
Maatschappelijke impact
Naast de algemene analyse van de publieke meerwaarde en maatschappelijke impact (waar het informatieaanbod deel van uitmaakt, cf. infra) meet de VRT de impact van het informatieaanbod door het uitvoeren van ad-hoc opdrachten die zich rond belangrijke gebeurtenissen van de nieuwsdienst situeren. In 2019 werd onderzoek gedaan bij de verkiezingen van mei 2019, en werden evaluaties gedaan van De Markt, De Ochtend, De Wereld Vandaag, Het Journaal, Pano, Vandaag en vrtnws.be. Verder werd ad hoc-onderzoek gedaan rond het regionale nieuwsaanbod.
De performantiemaatstaf blijkt hiermee behaald te zijn.
2.1.1.7. De VRT rapporteert bereikscijfers voor radio, televisie en online apart en dit in afwachting van een continue, technologieneutrale meting van bereik.
De VRT stelt dat het Centrum voor Informatie over de Media (CIM) in 2019 een televisiemeting, een radiometing en een online-meting had, waardoor er in de markt enkel bereikcijfers per platform (ie. radio, televisie, online) beschikbaar zijn en er bijgevolg ook geen totaal bereikcijfer beschikbaar is.
De VRT stelt dat ze weliswaar voorstander is van een continue technologieneutrale meting van bereik op alle platformen. Binnen het CIM was hierover echter (nog) geen eensgezindheid tussen de verschillende omroepen te bereiken. Bijgevolg zal er voorlopig geen technologieneutrale meting zijn. Aangezien de VRT een dergelijke meting (na budgettaire afweging) niet alleen kan financieren, kiest zij ervoor om één keer per jaar een totaalbereikstudie uit te voeren bij meer dan 2.000 Vlamingen.
De performantiemaatstaf blijkt hiermee behaald te zijn.