3.6 Besluit hoofdstuk 3

De verhoudingen binnen de Vlaamse mediasector werden in dit hoofdstuk aan de hand van een aantal indicatoren gekwantificeerd.

Volgens de SCV-survey en Digimeter blijft de gemiddelde Vlaming het medium radio gebruiken om zich op de hoogte te stellen van de actualiteit, maar doet hij dat minder frequent.

Financieel gezien blijft de radiosector het redelijk goed doen, hoewel de bedrijfswinst voor het tweede jaar op rij een lichte knik kreeg. Radio ondervindt niet zoveel invloed van de concurrentie van het internet op zijn reclame-inkomsten en blijft alomtegenwoordig in het dagelijkste leven van vele Vlamingen.

De vaststelling van de vorige jaren omtrent concentratie in de radiosector blijft bestaan. De concentratie is erg groot. Dit komt o.a. door de bijzonder sterke positie van de VRT.

Dit concentratieprobleem wordt deels veroorzaakt door de beperkte beschikbaarheid van radiospectrum. Met de overschakeling naar digitale radio kan er wel meer plaats komen voor meer radioconcurrentie. DAB-radio is echter nog niet zo goed ingeburgerd. Opmerkelijk is wel dat het maandelijks luisteren via een DAB of DAB+-set in 2018 verdubbelde naar 10%.[391] Dit kan mogelijkerwijze verklaard worden door de beleidsmatige initiatieven die in 2018 ondernomen werden inzake de digitalisering van de radiosector.

Het wordt uitkijken of met de komst van de vier netwerkradio’s het radiolandschap daadwerkelijk meer divers en minder geconcentreerd gemaakt zal worden. Dat Nostalgie rechtstreeks onder een grote speler als Mediahuis valt, en ook de netwerkradio NRJ Vlaanderen onder gedeeld aandeelhouderschap van SBS Belgium en Mediahuis valt, zou er ook voor kunnen zorgen dat de overheersing van VRT en DPG Media sterker betwist wordt.

Ook de online populariteit van radiomerken werd bestudeerd. Het overwicht van VRT is ook hier frappant. We kunnen tevens concluderen dat de radio-omroepen die zich richten op een jong publiek het meeste bezoekers lokken naar hun website en het meeste volgers hebben op sociale media.

Als we kijken naar de cumulatie van mandaten in de radiosector zien we een groot verschil met twee jaar geleden. De mandaten zijn veel minder geconcentreerd.

Volgens de cijfers van de SCV-survey gebruikte 95% van de Vlaamse bevolking de televisie om op de hoogte te blijven van de actualiteit.[392] Uit de Digimeter 2018 blijkt dat 48% (-2%) van de Vlamingen beweert dagelijks lineair/live te kijken, 30% (+3%) beweert dagelijks uitgesteld te kijken.[393]

Ondanks het opduiken van nieuwe vormen van tv-consumptie zoals Netflix lijken de traditionele televisieomroepen momenteel nog steeds stand te houden. Volgens de studie is 83% (=) van de Vlamingen ingeschreven op digitale televisie, 31% (+10%) heeft toegang tot een abonnement op Netflix.[394] Uit de cijfers blijkt evenwel dat het merendeel van de Vlamingen digitale televisie en diensten zoals Netflix aanschouwen als complementaire platformen.[395]

Ten gevolge van innovaties en de opkomst van (internationale) tech- en televisieplatformen zijn de inkomstenmodellen voor televisie gewijzigd. Hierdoor ontstaan er frequent spanningen rond de verdeling van de inkomsten tussen de spelers binnen de verschillende schakels in de keten. Contentproducenten, aggregatoren en distributeurs willen elk een zo groot mogelijk aandeel van de inkomsten opeisen. Vooral contentproducenten en distributeurs lijken in een bevoorrechte positie te zitten. Voorlopig zien we uit de financiële cijfers dat vooral de regionale omroepen het moeilijk hebben en de distributeurs zeer winstgevend zijn. We merken wel dat de totale hoeveelheid transactionele VOD-opvragingen bij de traditionele distributiemaatschappijen en de hierdoor gegenereerde inkomsten afnemen.

Telenet, als dominante speler op de distributiemarkt, blijft ook op andere schakels van de waardeketen een belangrijkere positie innemen. Zo heeft het De Vijver Media, dat onder andere de televisieomroepen VIER, VIJF en ZES en het productiehuis Woestijnvis overkoepelt, volledig overgenomen. Telenet investeert, net zoals concurrent Proximus, meer en meer in televisiecontent. Anderzijds begeeft DPG Media, die voordien vooral als contentproducent en -aggregator actief was, zich ook op het distributiepad.

Als we kijken naar de concentratiemaatstaven binnen de televisiesector zien we dat er bij de productiehuizen een lage concentratiegraad heerst. Bij de televisieomroepen is de mediagroepenconcentratie sterker, hoewel de HHI-index in 2018 0,2472 (‘matig geconcentreerd’) bedroeg. De opkomst van nieuwe onafhankelijke themazenders, dewelke de HHI-index doet afnemen, is positief te noemen in dit kader. De opslorping van Bites Europe door DPG Media vlakt dit effect evenwel deels af. Uit de concentratie-indexen van de tv-zenders van de voorbije tien jaar zien we dat de vier grootste zenders (Eén, Canvas, VTM en VIER) nauwelijks aan marktaandeel inboeten, maar dat er wel enkele kleine zenders zijn bijgekomen. In de distributiesector is er ook een hoge mate van concentratie. De alternatieve operator Orange wint met mondjasmaat terrein, maar aan de andere kant slaagt het over-the-top initiatief Stievie er nog niet echt in om de Vlaming te overtuigen.

Als we kijken naar de cumulatie van mandaten in de televisiesector zien we dat Telenet via SBS Belgium, SBS Sales Belgium en productiehuis Ded’s It, een band heeft met de bestuurskamer van Studio 100. Via Ded’s It hebben beide bedrijven connecties met De Buren. De Buren heeft op zijn beurt dan weer een gemeenschappelijke functiehouder met Bites Europe en die heeft op zijn beurt gemeenschappelijke functiehouders met Stievie en TvBastards, dochterondernemingen van DPG Media.

De gedrukte pers blijft door een moeilijke periode gaan wegens onder andere dalende verkoopcijfers en dalende advertentieopbrengsten. Dit is vooral problematisch voor de magazinemarkt en de gratis pers. Mediabedrijven proberen dit te counteren via consolidatie en digitalisering, zowel van producten als processen. Wederom blijkt uit de financiële cijfers dat het de grote distributeurs voor de wind gaat. Dat de markt in handen van quasi 1 grote speler is, die bovendien veel meer activiteiten ontplooit dan het verdelen van geschreven pers, heeft hier alles mee te maken. De kleine onafhankelijke krantenwinkels daarentegen hebben het erg moeilijk.

Ook de winstgevendheid van het grootste persagentschap Belga staat onder druk, vooral ten gevolge van een stijging van de lasten.[396] Er was in 2019 onrust onder het personeel. Dat legde in maart het werk neer nadat bekend was geraakt dat drie personen ontslagen worden.[397]

Bij de dagbladen wordt de daling in gedrukte verkoop voor een stuk gecompenseerd door stijgende digitale verkoopcijfers. Bij de zogenaamde kwaliteitskranten (De Tijd, De Standaard en De Morgen) ligt de digitale verkoop het hoogst, en heeft de digitale verkoop een belangrijk aandeel in de totale verkoop ingenomen. Op die manier verkopen de die kwaliteitskranten tezamen méér kranten in 2018 dan in 2014. De populaire en regionale titels (Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg) verkopen minder digitale kranten en hun totale betaalde verspreiding is dan ook gedaald de afgelopen vijf jaar.

De introductie van digitale tijdschriften komt niet van de grond. De sterk dalende gedrukte verkoop van magazines wordt absoluut niet opgevangen door het digitale luik.

De concentratie bij de uitgeversgroepen van kranten is sterk toegenomen door de oprichting van Mediahuis in 2013. De 7 belangrijkste betalende Vlaamse kranten worden sindsdien uitgegeven door slechts twee uitgeverijen, DPG Media en Mediahuis. Dat veranderde in 2018 toen de participatie van DPG Media in Mediafin overgenomen werd door Roularta. Dit zorgt voor een kleine daling van de mediaconcentratie. Er zijn nu weer drie mediagroepen actief in de Vlaamse krantenwereld: Mediahuis, DPG Media en Roularta.

De concentratie bij de uitgeversgroepen van magazines is sterk toegenomen in 2015 doordat aparte ondernemingen zoals Senior Publications en Humo niet meer als aparte bedrijven, maar behorende tot hun moederbedrijven werden beschouwd. Ook in 2017 was er een grote sprong door de overname van de Sanoma-titels door Roularta. In 2018 ging de uitgeversgroepenconcentratie nog hoger, vooral door de ontmanteling van Cascade en de overname van Tv Gids Primo door DPG Media. Momenteel zijn er drie spelers die bijna 100% van de markt in handen hebben: DPG Media, Roularta en Drukkerij en Uitgeverij Halewijn. In het algemeen blijft het concentratieniveau bij tijdschriften wel lager dan dat op de dagbladmarkt, zeker wat betreft titels. We zien de indexen volgens groep wel meer en meer stijgen naar dezelfde niveaus. Het is belangrijk om hierbij op te merken dat niet de volledige markt in deze concentratiemaatstaven is opgenomen, maar enkel de 20 best verkopende titels.

Wat nog opvalt in de magazinemarkt is dat qua sociale media en zeker websitebezoeken Roularta uitgesproken marktleider is, terwijl op het vlak van betaalde verspreiding DPG Media de grootste is.

Als we kijken naar de cumulatie van mandaten in de sector van de geschreven pers zien we dat Roularta via Mediafin en Mass Transit Media bestuurlijke banden heeft met Mediahuis.

Het is moeilijk om concentratie te meten op het internet, aangezien de surfer veel meer websites kan bezoeken dan diegene die in dit hoofdstuk besproken worden en gemakkelijk naar meerdere websites kan surfen. Toch merken we wat websites van Vlaamse mediagroepen betreft, een hoge concentratie op vlak van groepen en een lage concentratie op vlak van websites. De hoge mediagroepenconcentratie is een gevolg van het feit dat de websites van Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad enorm hoge bezoekersaantallen hebben, in vergelijking met de overige websites. De bezoeken van de vier grootste mediagroepen (Mediahuis, DPG Media, VRT en Roularta) bereiken samen een marktaandeel van 90%. De relatieve populariteit van radio, tv of geschreven pers in hun eigen medium, wordt niet altijd weerspiegeld op het internet. De nieuwsmedia zijn erg populair, hun websites worden het meest bezocht. Ook op sociale media doen zij het goed, samen met radio- en tv-merken Studio Brussel, VTM, één en Qmusic. In tegenstelling tot de merken van de geschreven pers vertaalt de populariteit van deze merken zich op sociale media niet in websitebezoeken.

Als we overkoepelend kijken naar de mediagroepen zien we dat ondanks de daling van het aantal mediagroepen, de omzet en het aantal werknemers op peil blijft. De winstgevendheid stijgt echter.

Ook dit jaar werden de prijzen van Vlaamse mediaproducten bestudeerd. De kosten voor radio, televisie en geschreven pers zijn in 2018 opnieuw gestegen, en dit sneller dan de index der consumptieprijzen. Vooral de krantenprijzen stijgen de laatste jaren fel. De onrechtstreekse kosten om van mediaproducten te genieten, zoals de kosten voor een computer of een mobiele telefoon zijn evenwel gedaald (met uitzondering van de stijgende elektriciteitskosten).

Ten slotte werd de Vlaamse mediasector ook gesitueerd in een internationale context. Door de taalbarrière is het voor Vlaamse mediaondernemingen niet evident om activiteiten in het buitenland te ontplooien. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er vaak naar de Nederlandse markt wordt gekeken. Njam! Nv lanceerde bijvoorbeeld in juli 2019 onder de naam njam! het Nederlandse equivalent van de gekende Vlaamse kookzender Njam!. DPG Media Group en Mediahuis zijn de twee grootste uitgevers in Nederland, ze bezitten samen bijna 90% van de Nederlandse dagbladmarkt. Qmusic is ondertussen ook een vaste waarde geworden in Nederland.

Er wordt meer en meer over de taalgrens getrokken. Roularta Media Group is er zeer aanwezig en ook de Vlaamse tv-scène zoekt toenadering tot de Waalse markt: Via het exclusief contract met Proximus (vanaf 2018) versterkte Studio 100 zijn aanwezigheid in Wallonië en ook Dobbit TV zendt er uit. Transfer is quasi als enige reclameregie ook actief in Wallonië. Telenet nam in 2017 SFR Belux over en breidt dus zijn kabelvoetafdruk uit in Brussel, een deel van Wallonië en Luxemburg.

Mediahuis kocht in 2019 het Ierse Independent News & Media. Dat is de mediagroep boven de  best verkochte krant van Ierland, Irish Independent, de grootste zondagkrant in Ierland Sunday Independent, tabloid Sunday World, stadskranten The Herald en Belfast Telegraph, Sunday Life en The Star. Het is de eerste Vlaamse krantenuitgever die op de Engelstalige markt actief wordt.

De belangrijkste radio-omroeporganisaties in Vlaanderen zijn in Vlaamse handen. Wel is sinds september 2018 een Vlaamse poot, NRJ Vlaanderen, van het Frans commercieel radiostation NRJ aanwezig. Norkring zendt ook de Engelstalige BBC World Service Radio uit op het Vlaamse DAB+-netwerk. In de radiodistributiemarkt zijn wel enkele buitenlandse ondernemingen actief. Het betreft hier het Nederlandse Broadcast Partners en het Noorse Norkring.

De internationalisering van de tv-markt neemt toe, in elk onderdeel van de waardeketen duiken internationale spelers op. Het productiehuis De Mensen kwam in 2019 voor 60% in handen van de Franse groep Newen, die op haar beurt een dochter is van de Franse zender TF1. Maar ook bij de rechtenverwerving (bv. Discovery Communications), omroepen (bv. Viceland), distributie (bv. Norkring) en OTT-diensten (bv. Netflix) vinden we internationale spelers terug.

Er is weinig directe buitenlandse aanwezigheid in de Vlaamse geschreven pers. Verschillende Vlaamse magazines kennen wel hun oorsprong in een buitenlands concept. In 2019 lanceerde GMGroup de Nederlandstalige versie van het Amerikaanse tijdschrift Newsweek. Als gevolg van de overname van Telegraaf Media Groep wordt de Nederlandse familie Van Puijenbroek de derde aandeelhouder van Mediahuis.

Wat het internet betreft, situeert de controle zich voornamelijk in het buitenland. Denk maar aan sociale media en zoekmachines. We zien ook dat Vlaamse contentaanbieders meer en meer samenwerkingen aangaan met buitenlandse contentaanbieders, zoals Telenet met het Amerikaanse HBO of DPG Media met het Britse streamingplatform Walter Presents.

Als we een blik werpen op het onderzoek naar lokale journalistiek zien we een stijging van het private lokale nieuwsmedia-aanbod. Ook het percentage digital-only initiatieven op het totaal aantal private lokale nieuwsmedia stijgt. Tot slot zijn er ook meer lokale nieuwsmedia die gesubsidieerd worden vanuit de gemeente.

Hoewel er niet één speler is die de hele Vlaamse mediasector domineert, blijken veel vormen van horizontale, verticale of crossmediale concentratie te bestaan in en tussen een aantal segmenten van verschillende Vlaamse mediavormen. Voor de aggregatie van klassieke mediaproducten is 80 tot 100% van de markt in handen van slechts vijf mediagroepen: VRT, DPG Media, Mediahuis, Roularta Media Group en De Vijver Media.

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de horizontale concentraties die doorheen het hoofdstuk werden becijferd.[398]

 

Contentproductie

Aggregatie

Distributie

Radio

Contentleveranciers

-

Radio’s groepen

=

Radiosignaaltransmissie

-

Radiozenders

=

TV

Productiehuizen

 

 

 

Omroeporganisaties groepen

Pijl naar beneden

Omroepsignaaltransmissie

-

Omroeporganisaties zenders

=

Geschreven pers

Redacties

-

Kranten titels

=

Distributie

-

Pers- en fotoagentschappen

-

Kranten uitgevers

=

Reclameregies

-

Tijdschriften titels

=

Mediacentrales

-

Tijdschriften groepen

&

Internet

Contentleveranciers

-

Websites

=

Internetdistributie

-

Reclameregies en Mediacentrales

-

Websites groepen

=

Tabel 106: Overzicht concentratiemaatstaven (HHI)

- Groen: niet geconcentreerd (waarde <0,15)

- Oranje: matig geconcentreerd (waarde 0,15 ≤ x ≤ 0,25)

- Rood: sterk geconcentreerd (waarde >0,25)

- “-“: geen waarde berekend

Door middel van de pijltjes &,(,= wordt aangegeven of we te maken hebben met een stijgende, dalende of gelijke kleurcode HHI tov 5 jaar geleden.

Deze concentraties kunnen een risico inhouden voor de diversiteit van het aanbod. Op radiovlak blijft het VRT-aandeel meer dan de helft bedragen. We merken ook de toenemende activiteiten van de dominante televisiedistributeur Telenet in andere delen van de televisiewaardeketen. In de markt van de geschreven pers is de dominantie van de krantenmarkt door slechts twee grote uitgevers, DPG Media en Mediahuis, opvallend. In de magazinemarkt zien we de laatste jaren ook een sterke consolidatiebeweging met twee grote uitgevers: Roularta en DPG Media.



[391] De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Imec Digimeter 2018, “Measuring Digital Media Trends in Flanders, 2018”, p. 40. Het Digimeter rapport brengt elk jaar het bezit & gebruik van media(technologie) bij Vlamingen in kaart.

[393] De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Imec Digimeter 2018, “Measuring Digital Media Trends in Flanders, 2018”, p. 38. Het imec digimeter rapport brengt elk jaar het bezit & gebruik van media(technologie) bij Vlamingen in kaart.

[394]  De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Imec Digimeter 2018, “Measuring Digital Media Trends in Flanders, 2018”, p. 26. Het imec digimeter rapport brengt elk jaar het bezit & gebruik van media(technologie) bij Vlamingen in kaart.

[395] De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Imec Digimeter 2018, “Measuring Digital Media Trends in Flanders, 2018”, p. 38. Het imec digimeter rapport brengt elk jaar het bezit & gebruik van media(technologie) bij Vlamingen in kaart.

[396] Belga nv (2019). Jaarrekening 2018, p. 55.

[397] De Morgen, “Personeel persbureau Belga legt werk neer”, 28 maart 2019.

[398] Bepaalde concentratiemaatstaven kunnen niet berekend worden door een gebrek aan betrouwbare of openbare cijfers.