1.4 Internet

Internet wordt sinds de eerste editie van het mediaconcentratierapport in 2007 als aparte mediavorm behandeld. Haast alle traditionele Vlaamse mediaspelers zijn aanwezig op het internet, minimaal in de vorm van een informatieve website. Er zijn ook nieuwssites en magazines die enkel een internetbestaan hebben zoals bijvoorbeeld Apache, DeWereldMorgen of Newsmonkey. Het is echter niet zo dat alle internettoepassingen tot de mediasector gerekend kunnen worden.

Sinds het rapport van 2015 worden ook de sociale media uitgebreider behandeld. De meeste Vlaamse televisie- en radiozenders, kranten en tijdschriften zijn aanwezig op één of meerdere sociale netwerken en kiezen voor een uitgekiende sociale-mediastrategie, waarbij ze mikken op interactie met kijkers, lezers en luisteraars en volop de mogelijkheden van sociale netwerksites benutten.

In Figuur 10: waardeketen internetwordt de toegevoegde waardeketen voor de internetsector besproken vanuit het perspectief van het internet als mediavorm.

De contentleverancier geldt als startpunt. Journalisten en persbureaus gaan content aanmaken die op sites en sociale media terecht komen. Ook gebruikers kunnen contentleveranciers zijn op het internet door middel van blogs, tweets, Facebookposts, YouTubefilmpjes etc.

Een andere vorm van inhoud komt van de adverteerders. Via mediacentrales, reclamebureaus en reclameregies komen allerhande vormen van internetreclame op websites en sociale media terecht.

De websitebeheerder wordt als aggregator gezien. Hij visualiseert de input en presenteert die op de website. In deze waardeketen wordt verondersteld dat de beheerder van de site tevens website-eigenaar is.

Bij sociale media is dit een bijzondere situatie. De VRM beschouwt hier het platform “Facebook” of “Twitter” als de schakel ”aggregator”. Dit zijn echter Amerikaanse bedrijven. De traditionele Vlaamse media die aanwezig zijn op deze sites, hebben dus geen invloed op de aggregatieschakel. Net zoals de andere gebruikers, moeten ze zich schikken in het format van de sociale netwerksite.

Een internet service provider (ISP) stelt een website beschikbaar op het internet. Hierdoor kan de website geraadpleegd worden. De internet service provider kan websites slechts ontsluiten door gebruik te maken van een netwerk. Het internet bestaat uit een aaneenschakeling van deelnetwerken die onder het beheer staan van de netwerkbeheerder. De internetgebruiker kan slechts toegang tot het internet verkrijgen via de diensten van een internet access provider. De aangeboden diensten van de internet service provider, netwerkbeheerder en internet access provider kunnen geïntegreerd zijn in één onderneming.

Naast de verspreiding over een vast netwerk kan de inhoud ook verspreid worden via mobiel internet. Smartphones en tablets vormen immers een belangrijke toegang tot het internet. De gebruiker doet via een abonnement of prepaid-formule beroep op een mobiele operator. Deze operator maakt ofwel gebruik van een eigen mobiel netwerk ofwel gaat hij een contract aan met een netwerkbeheerder. De consument heeft dankzij zijn contract met de mobiele operator toegang tot mobiel internet. De gebruiker kan ook via een draadloos netwerk (WIFI) – al dan niet gekoppeld aan zijn vast internetabonnement – toegang verkrijgen tot het internet. Op veel openbare plaatsen is er gratis WIFI ter beschikking.

Op zijn mobiel toestel kan de gebruiker ofwel mobiele websites raadplegen ofwel apps gebruiken. Apps zijn een soort van miniprogramma’s. De aanbieders van apps kunnen hier ook als aggregator beschouwd worden. In de distributie van apps fungeren ‘appwinkels’ zoals bijvoorbeeld de App Store van Apple en Google Play van Google als tussenschakel om een app te kunnen installeren. Appwinkels zijn hoofdzakelijk Amerikaanse bedrijven.

Figuur 10: Waardeketen internet  - tekstuele beschrijving figuur 10

Bron: VRM op basis van M.Porter

Gezien de aard van dit rapport zal er voornamelijk aandacht geschonken worden aan de mediagerelateerde schakels van de internetwaardeketen.

1.4.1       Contentleveranciers

Bij nieuwssites zijn het vooral journalisten die voor de inhoud van een website zorgen. Deze journalisten kunnen gelinkt zijn aan traditionele media of op zelfstandige basis artikels schrijven. Het is moeilijk om exact te bepalen hoeveel internetjournalisten er zijn. Enerzijds zijn journalisten die verbonden zijn aan een uitgeverij of andere mediaspeler niet noodzakelijk uitsluitend internetjournalist. Zij leveren dan zowel input voor een dagblad, radio- of tv-nieuws als voor een website. Anderzijds schrijven sommigen enkel internetartikels.

Nieuwswebsites doen eveneens beroep op pers- en fotoagentschappen als inspiratiebron voor de online content. Een overzicht van de belangrijkste agentschappen staat onder de titel ‘Geschreven Pers’ in Tabel 26. Tabel 27 bevat de belangrijkste fotoagentschappen.

Het is vervolgens de online redactie die beslist in welke vorm, op welk tijdstip en op welk platform de content online komt te staan. Dit kan een geschreven artikel zijn, een nieuwsvideo of een podcast.

De content van websites van radio-omroepen bestaat onder meer uit nieuws en de mogelijkheid om live te luisteren. Bij de websites van televisie-omroepen ligt de nadruk op on-demand en live tv-kijken. Ook op de apps van radio- en tv-omroepen kan er uitgesteld of live naar radio geluisterd of naar tv gekeken worden.

Ook niet-professionele gebruikers bepalen mee de inhoud van het Vlaamse medialandschap op het internet. We spreken dan over user-generated content. Sociale media maken het nog eenvoudiger om video’s, foto’s of tekst te verspreiden en snel een groot publiek te bereiken. Sommige bloggers, ‘Instagrammers’ of ‘Youtubers’ bereiken een groot publiek en genereren een inkomen via advertenties. Verschillende marketingbedrijven werken hiervoor samen met influencers. Deze sector is nog heel jong in Vlaanderen, waardoor er nog geen koepelorganisatie bestaat.

Het onderzoeksproject van de Arteveldehogeschool Gent omtrent Influencers[158] lijst de meest populaire Vlaamse influencers bij jongeren op: mode-influencer Camille Botten, mediafiguur Jamie-Lee Six, YouTuber Nathan Vandergunst (Acid) en Elodie Gabias. Toegespits op influencers verbonden aan media komen Jamie-Lee Six (Tagmag), Average Rob (Humo en Stubru), Flow Windey (Stubru) en Julie Van de Steen (MNM) naar voren.

INFOFRAGMENT 16: NIEUWE RECLAMEREGELS

De Raad voor Reclame publiceerde eind 2018 een reeks van aanbevelingen over influencer-marketing en een Code over de herkenbaarheid van native advertising en aanverwante commerciële communicatie. Het doel van deze nieuwe regels is om de consument te beschermen en de sector te helpen om de toepasselijke basisregels correct na te leven. De Jury voor Ethische Praktijken inzake reclame zal de controle op de naleving van de Aanbevelingen en de Code verzekeren.^[159]

Op sociale media zoals Facebook en Twitter plaatsen traditionele media meestal links naar inhoud van de eigen website. Vooral bij nieuwssites is dit het geval: de bedoeling is dat de volgers doorklikken naar de website om het volledige artikel te lezen. 

Bij Instagram, Snapchat en Youtube moet er binnen het kader van de sociale netwerken gebleven worden, er is geen mogelijkheid om links te plaatsen naar een website daarbuiten. Het gevolg is dat er content speciaal voor deze sociale netwerksites moet worden gecreëerd. Deze sociale netwerken worden dan ook niet altijd even intensief gebruikt door de traditionele media.

1.4.2      Reclameregies en mediacentrales

Als websites “gratis” toegankelijk zijn, verricht de eindgebruiker geen betaling die rechtstreeks naar de website-eigenaar vloeit. Een websitebeheerder haalt zijn inkomsten dan grotendeels uit reclame. Gedeelten van de ruimte op websites worden dan ook vrijgehouden voor allerlei vormen van online reclame.

Het Interactive Advertising Bureau (IAB) onderscheidt bijvoorbeeld search ads, classified ads en display ads^[160]:

• Search ads zijn advertenties die getoond worden bij zoekresultaten zoals bij de zoekmachines van Google of Bing
• Classified ads zijn kleine berichtjes onder een bepaalde kop, zoals ‘vacature’ of ‘te koop’ op een bepaald gedeelte van een website
• Display-advertising bevat advertentieformaten als banners, interruptive^[161] en video^[162]

De met afstand grootste aanbieders van online video-advertentieruimte in Vlaanderen zijn buitenlandse spelers, nl. Google en Facebook. Dit is niet toevallig. Advertentietarieven in de digitale wereld zijn veel lager dan in de analoge wereld, en dit heeft een diepgaande invloed op commerciële bedrijfsmodellen. Om een bepaalde drempel in digitale reclame te bereiken, hebben bedrijven schaalgrootte en een grote gebruikersbasis nodig. De verschuiving van massareclame naar geïndividualiseerde reclame, zoals het geval is op het web, komt duidelijk ten goede aan bedrijven met een grote gebruikersbasis. Daarnaast bestaan er zeer veel kleine aanbieders, want iedereen die een website of een app aanbiedt kan ruimte voor advertenties aanbieden.

Er zijn verschillende mogelijkheden om een advertentie te plaatsen:

• Op de homepagina of landingspagina van een website
• Binnen één specifieke website (run of site)
• Binnen een netwerk van websites (run of network)
• Bij een bepaald thema of topic
• In een nieuwsbrief of e-mail

Online advertenties worden ook dikwijls getargeted. Dit kan op basis van socio-demografische gegevens, surfgedrag, technische surfinformatie (toestel, ISP …), moment van de dag, dynamische databases (bv. buitentemperatuur) ….

Op het internet kan op verschillende manieren (vb. via cookies en/of verplichte registratie) informatie verzameld worden over de bezoeker van een website. Deze gegevens worden meer en meer ingezet om gericht te kunnen adverteren. Vooral sociale media hebben hierbij een voorsprong, gezien ze enorm veel informatie hebben over het profiel en surfgedrag van hun gebruikers. Ook Vlaamse bedrijven adverteren intensief op sociale media. Een studie van Econopolis uit 2014 wees uit dat van elke euro digitaal reclamegeld die in Vlaanderen wordt besteed, bijna 70 cent naar buitenlandse partijen zoals Google en Facebook gaat.^[163] In de VS werd in 2019 een onderzoek geopend naar mogelijke concurrentieverstoring door de grote technologiebedrijven, waaronder Google en Facebook.[164]

Indien gepersonaliseerde reclame op geautomatiseerde wijze en in real time verhandeld wordt, spreken we over programmatic advertising. In Vlaanderen bieden de meeste mediabedrijven programmatic advertising aan. Programmatic advertising zorgt er echter voor dat het niet altijd duidelijk is waar je reclame juist verschijnt. Zo verschijnt online reclame soms op dubieuze websites.

Veel internetgebruikers ervaren reclame als storend, en gebruiken zogenaamde adblocker-software die advertenties op webpagina’s wegfiltert. Reclamemakers zoeken dan ook naar nieuwe manieren van reclame maken, zoals branded content of influencer marketing. Bij branded content lijkt een artikel of video op gewone redactionele inhoud, maar is die (mee) gerealiseerd door een adverteerder. Bij influencer marketing gaan bekende personen (dikwijls enkel bekend vanwege hun activiteit op sociale media) bepaalde producten aanprijzen, meestal op sociale media.

Internetgebruikers ervaren reclame niet enkel als storend, online reclame verschijnt op dubieuze websites en valse (gegenereerd door geautomatiseerde software) click- en bezoekcijfers zorgen voor een verlies aan efficiëntie en een verlies aan vertrouwen bij online reclame. Daarom zetten de Belgische uitgevers die verenigd zijn in de Online Professional Publishers’ Association Belgium (OPPAb), DPG Media, IPM Group, Les Editions de L’Avenir, Mediahuis, Groupe Rossel en Roularta Media Group in 2018 hoge standaarden uit voor adverteerders en consumenten. Adverteerders krijgen de garantie op Brand Safety, kwalitatieve trafiek en geoptimaliseerde viewability. Lezers worden duidelijk ingelicht over cookies, privacy en databeheer.^[165]

Ook Medialaan sleutelde in 2018 aan de effectiviteit van online videoreclame. Adverteerders kunnen voortaan kiezen voor een campagne met garantie op effectief uitgekeken videoreclames. Het bedrijf werkt ook op brand safety. Reclame vóór een filmpje over een terreuraanslag wordt niet langer geaccepteerd.^[166]

WE MEDIA (federatie van Belgische uitgevers van magazines, kranten en gratis pers) en UBA (Unie van Belgische Adverteerders) lanceerden in 2019 een kwaliteitslabel voor Belgische websites: Digital Ad Trust Belgium. Hiermee willen ze de kwaliteitsnormen voor digitale campagnes verhogen en zo ook het vertrouwen met de consument en tussen de verschillende spelers op de advertentiemarkt versterken. Het onafhankelijke auditbureau fma zal de Belgische websites op verschillende criteria controleren. Indien geslaagd, zal het label toegekend worden.

In Tabel 37 wordt een overzicht gegeven van de ondernemingen die actief zijn op vlak van reclameregie voor websites.

In onderstaand overzicht staan enkel Vlaamse reclameregies.

Tabel 37: Reclameregies voor websites

Er is heel wat samenwerking tussen bovenstaande reclameregies. Dit kan verklaard worden als een gezamenlijk antwoord op de grote concurrentie van buitenlandse spelers zoals Google en Facebook. Zo startten de reclameregies van De Persgroep, IPM, Mediahuis, Pebble Media, Proximus Skynet Advertising, Rossel, Roularta en Trustmedia in 2016 een gezamenlijk digitaal aankoopplatform voor online advertentieruimte met de naam Buymedia.be. Dit platform moet het aankoopproces van Belgische online advertenties digitaliseren en standaardiseren voor de verschillende media-inkopers en adverteerders.^[170]Sinds mei 2017 bieden De Persgroep, Mediahuis, Roularta, Rossel, IPM en L’avenier.net mobiele advertenties aan via één gezamenlijk systeem met de naam Mobilepremium.

In juni 2019 raakte bekend dat negen media- en telecombedrijven onderzoeken of ze hun klantendata kunnen delen om die zo efficiënter in te zetten voor gepersonaliseerde reclame. De Belgian Data Alliance zou bestaan uit uitgeverijen, televisieomroepen en telecomoperatoren: DPG Media, Mediahuis, VRT, SBS en Telenet aan Vlaamse kant, Rossel, RTBF en RTL aan Waalse kant. Proximus nam het initiatief.[171]

De Belgische Gegevensbeschermingsautoriteit, alsook andere Europese databeschermingsautoriteiten, startten in 2019 een onderzoek naar het systeem van real time bidding, waarbij in een fractie van een seconde wordt uitgemaakt wie de hoogste bieder is om een advertentie te laten zien aan een bepaalde websitebezoeker. Daarbij zouden bepaalde persoonlijke data worden uitgestuurd naar adverteerders die dan hun bod uitbrengen om de advertentie binnen te halen. Het zou mogelijk ook gaan om bijzondere data die extra bescherming krijgen in de GDPR.[172]

1.4.3       Aggregatie: website-eigenaars

De websitebeheerder zorgt ervoor dat de website vorm krijgt en visualiseert de inhoud die de contentleverancier aanlevert.

Om het internetsegment dat tot de Vlaamse mediasector gerekend kan worden af te bakenen zullen er een aantal keuzes gemaakt moeten worden. Er zijn in juni 2019 maar liefst 1 614 044 geregistreerde ‘.be” websites en 6.383 “.vlaanderen” websites.^[173]

In het rapport worden volgende criteria gehanteerd:

• De domeinnaam moet eigendom zijn van een Vlaamse onderneming.
• De op het Vlaamse publiek gerichte informatie die beschikbaar gesteld wordt via de website moet ofwel het equivalent zijn van een klassiek mediaproduct, aangeboden worden door een onderneming die reeds op een andere wijze actief is in de Vlaamse mediasector, ofwel moet de inhoud vergelijkbaar zijn met die van een “klassiek” mediaproduct.

INFOFRAGMENT 17: ONLINE VLAAMSE SERIES BINGEN

Het komt meer en meer voor dat we online, Vlaamse series kunnen bingewatchen nog voor de volledige reeks lineair is uitgezonden. Het afgelopen jaar werden er ook voor het eerst online first tv-programma’s gelanceerd.

Het begon in oktober 2018 met onlinejongerenreeks wtFock, een coproductie van VIER en Telenet, gebaseerd op de populaire Noorse internetreeks Skam. Ze werd enkel via het internet uitgezonden en de scènes verschenen in realtime. De personages hadden ook elk een eigen Instagrampagina waar ze foto’s posten, de berichten van andere personages liken en elkaar taggen. Er werd geen promo gemaakt voor het programma, jongeren moesten het maar zelf ontdekken. Wekelijks wist de reeks 90.000 unieke bezoekers te boeien, na tien weken kwam dat neer op net geen twee miljoen views.[174] Het tweede seizoen kwam uit in mei 2019 en slaagde er zelfs in het aantal kijkers te verdubbelen ten opzichte van het eerste deel.[175]

Ook “Leonie zkt Lief” is zo’n online only-reeks die te bekijken is via vijf.be.

Eind 2018 maakte de VRT ook de volledige serie ‘Over water’ gratis beschikbaar tussen kerst en nieuw. Enkel de eerste twee afleveringen waren nog maar uitgezonden via de traditionele lineaire televisie. De afleveringen werd ruim 820.000 keer opgestart via het online platform VRT NU, Telenet of Proximus.[176] DPG Media deed in de zomer van 2019 iets gelijkaardig met de reeks ‘Gina en Chantal’ die eerst te bekijken was via het online platform VTM GO.

Ook het volledige seizoen van Dertigers, een sitcom van de openbare omroep, werd na de eerste aflevering volledig online geplaatst op VRT NU.[177] De eerste twaalf afleveringen van seizoen 5 van D5R, een jongerenreeks, werden maar liefst 269.052 keer opgevraagd via VRT NU en mnm.be en kregen ook 1.989.070 views op het YouTube-platform van MNM.[178] De VRT maakte in 2019 ook een online videoreeks over boeken: Achterflap. Het programma van Sven Speybrouck moet het speerpunt worden van langzullenwelezen.be, een onlineplatform dat de openbare omroep vorig jaar lanceerde.[179] Studio Brussel startte in september 2019 met een videoreeks op YouTube, Flowjob, over seks.

Productiehuis Eyeworks produceerde dan weer de allereerste fictiereeks van eigen bodem die exclusief op Instagram te zien was: Instaverliefd. De reeks gaat over vier jongeren met weinig succes in de liefde.[180] Volgde je Instaverliefd op Instagram, dan kreeg je dagelijks meerdere Instagram Stories te zien. Elke story duurde zo’n vijftien seconden en je kreeg er een achttal per dag te zien. Aan het einde van de week kon je op Instagram TV een compilatieaflevering bekijken met hoogtepunten van de voorbije week. De serie kwam tot stand in samenwerking met Eén, MNM en Kom op Tegen Kanker. Ook het Vlaamse ministerie voor Volksgezondheid en het Consortium tegen Tabak waren betrokken. De serie wilde haar jonge doelpubliek (10-15 jaar) weghouden van de sigaret.[181]

Wie online kijkt, betaalt met zijn data en via advertenties. Kijkers via commerciële omroepen, hebben daarvoor een account nodig. Bij de openbare omroep is dit minder het geval, enkel voor VRTNU moet je een account aanmaken. Om zo’n account aan te maken, moet je bepaalde gegevens verstrekken. Die kunnen dan gebruikt worden als parameter voor het invullen van reclameblokken. DPG Media past targeted advertising, waarbij de reclameblokken worden aangepast op basis van de data van de klant, nu al toe op zijn online kanalen. Het kan die campagnes ook voor meer geld verkopen, omdat ze gerichter zijn dan brede campagnes op televisie.[182]

In Tabel 38 worden de belangrijkste websites en ondernemingen die beantwoorden aan de eerste delen van bovenstaande definitie samengebracht. Het gaat om websites die het equivalent zijn van klassieke mediaproducten en/of aangeboden worden door ondernemingen die reeds op een andere wijze actief zijn in de Vlaamse mediasector. De Franstalige websites worden hier niet in opgenomen. Ook websites van lokale radio’s en regionale tv zijn hier niet opgenomen, terwijl ze er quasi allemaal wel hebben. De websites die geen eigendom zijn van een klassiek mediabedrijf, maar wel als een Vlaamse mediawebsite beschouwd kunnen worden, zijn in Tabel  opgelijst.

DPG Media lanceerde in april 2019 een nieuw gratis video-on-demand-platform, VTM GO. Sinds 2014 zijn er op vtm.be al volledige afleveringen van Medialaanprogramma’s te bekijken, maar de focus lag hierbij nog meer op lineair tv consumeren. VTM GO doet eerder aan Netflix denken, met een gepersonaliseerd aanbod op basis van eerder kijkgedrag. VTM GO bundelt de content van de zenders van DPG Media, maar ook exclusieve series. Vtm.be en Stievie Free werden in de zomer van 2019 uitgefaseerd.[183]

Eind mei 2019 voegden Mediahuis en DPG Media hun jobadvertentieplatformen samen: Jobat en vacature.com. De joint venture, die The House of Recruitment Solutions zal heten, zou in het najaar van 2019 operationeel worden. Mediahuis krijgt 51 procent van de aandelen, DPG Media 49 procent. Jobat en vacature.com zijn ook actief in Franstalig België via partnerships met l’Avenir, IPM (La Libre) en Références (Le Soir).[184]

Proximus moderniseerde in 2019 zijn televisieaanbod onder de naam Proximus Pickx. Vooral de interface van het tv-platform kreeg een make-over. Pickx draait zowel op de tv-decoder, als op computers, smartphones en tablets. De vier belangrijkste Belgische tv-omroeporganisaties, VRT, DPG Media, RTBF en RTL, contesteren echter dat ze ooit hun akkoord hebben gegeven voor deze interface. Als er geen nieuw akkoord komt, dreigen ze naar de rechtbank of de politiek te stappen. Proximus lanceert ook een nieuwe tv-decoder. Je zal er ook op kunnen gamen. Het sloot daarvoor een overeenkomst met de Franse start-up Shadow.[185]

Ook Telenet lanceerde in 2019 een nieuwe decoder, die biedt ondersteuning voor Netflix en YouTube. Telenet komt ook met een nieuwe website en app.

In september 2019 veranderde streekpersoneel.be van naam naar regiotalent.be.

Tabel 38: Websites in de Vlaamse mediasector

Kamelego.be zet dagelijks de zeven Vlaamse kranten om naar een audiobestand zodat iedereen met een leesbeperking ook kan genieten van journalistiek.

INFOFRAGMENT 18: KOMT DE PODCAST (OOIT) VAN DE GROND IN VLAANDEREN?

Podcast, een combinatie van iPod en broadcast, is een verzamelnaam voor alle online opvraagbare audiofragmenten. Ze zijn in Vlaanderen aan een (prille) opmars bezig, hoewel Vlaanderen nog achterop loopt in vergelijking met Nederland en het Franstalige landsgedeelte.

Cijfers van Digimeter^[188] tonen aan dat podcasts voor veel Vlamingen nog onbekend zijn. Enkel bij jongeren kan er gesproken worden van populariteit, maar in algemene termen heeft drie op tien Vlamingen nog nooit gehoord van een podcast en bij vier op de tien doet het een belletje rinkelen, maar heeft men er nog nooit naar geluisterd. Het Centrum voor Informatie over de Media (CIM) sprak o.b.v. cijfers over 2018 van een penetratiegraad van podcasts van 5,8% in Vlaanderen.

De openbare omroep fungeerde in Vlaanderen als een soort gangmaker door een informatiecampagne en de lancering van verschillende podcasts (Iemand, Mastertrack en Wanderland).^[189] Ondertussen zijn alle grote Vlaamse mediagroepen, evenals onafhankelijke actoren en alternatieve nieuwsmedia, op de podcastmarkt gesprongen. Zo breidde de VRT haar aanbod aan podcasts stelselmatig uit:

• Radio 1: o.a. Het creatieve lab
• Klara: o.a. Dagelijkse Kunst
• VRT Televisie: De afspraak op vrijdag en Winteruur
• VRTNWS: PODVIS

Maar ook De Standaard sprong in 2018 op de kar en ondertussen biedt de krant onder de naam ‘dS Audio’ verschillende podcasts aan. Ook hln.be biedt podcasts aan, bijvoorbeeld HLN Tour Podcast. En Apache ging onlangs onder de naam ‘Radio Apache’ van start met een podcastaanbod. Maar niet enkel mediaspelers roepen podcasts in het leven. Diverse sociaaleconomische en culturele organisaties en personen creëren podcasts, “Mosselen om half twee” van Xander De Rycke is een van de bekendste voorbeelden.

Volgens Eva Moeraert, recensent podcast bij De Morgen, kan de trage opgang van podcasts in Vlaanderen verklaard worden door enerzijds het gebrek aan financiering en anderzijds het feit dat de economische verdienmodellen voor podcasts nog in haar kinderschoenen staan. Het huidige gebrek aan financiering wordt gewijd aan twee redenen:

1. Het versnipperde medialandschap met talrijke omroepen en kleine, weinig slagkrachtige productiehuizen
2. De VRT die momenteel wel investeert in eigen, interne podcastproductie, maar niet in podcasts van onafhankelijke podcastmakers.

Sporza coproduceerde in 2019 wel een podcast van audiocollectief SCHIK, El Tarangu, samen met VPRO, NPO Radio 1 en OpenVRT met steun van het NPO-fonds, het Vlaams-Nederlands huis deBuren en het Fonds Pascal Decroos.

Diverse rapporten en consultancybureaus tonen het economisch potentieel van de podcast ontegensprekelijk aan.^[190] Zo schat PwC in dat in 2020 podcasts meer dan 1 miljard euro aan advertentie-inkomsten zullen ophalen.^[191] Bovendien moeten ook nog een groot deel van de Vlamingen het fenomeen ontdekken en zullen de digitale evoluties, zoals de opkomst van smart speakers, een impact hebben op de evolutie van podcast.

Er zijn meerdere Vlaamse nieuwssites die uitsluitend op het internet bestaan en geen link hebben met een ander mediaproduct. In Tabel  geven we een overzicht van de organisaties achter enkele websites die we tot de Vlaamse media kunnen rekenen, maar niet behoren tot een grotere mediagroep. Deze lijst is niet-exhaustief, aangezien het onmogelijk is om alle Vlaamse nieuwssites op te lijsten. Er zijn ook veel Vlaamse nieuwssites met een lokaal karakter. Dit komt aan bod onder 3.5 Onderzoek lokale journalistiek waarin de Vlaamse lokale nieuwsinitiatieven worden onderzocht.

INFOFRAGMENT 19: BELGIE KRIJGT WAARSCHUWING OVER VRIJHEID VAN MENINGSUITING

De Raad van Europa verstuurde op 21 januari 2019 een waarschuwing aan ons land omdat ze van oordeel is dat in ons land de vrijheid van meningsuiting in het gedrang is. De melding komt er na een reeks klachten tegen journalisten David Leloup en Tom Cochez. De waarschuwing van de Raad van Europa komt er na een melding van de Europese Federatie van Journalisten.[192]

Als lid van de Raad van Europa is België verplicht om te reageren op de gepubliceerde waarschuwing. Dat gebeurde vooralsnog niet.

Na deze waarschuwing richtten enkele journalisten vzw XPress op. Het is hun bedoeling om steun te verlenen aan (beroeps)journalisten, maar ook aan hun bronnen en klokkenluiders die het doelwit zijn van grove en/of systematische, duidelijke pogingen tot intimidatie. XPress zal aanvullend zijn bij de verdediging die uitgevers en de beroepsverenigingen voor journalisten – die het initiatief steunen – vandaag al voorzien.[193]

Op 8 maart 2019 onthulde vzw Xpress dat de advocaat van Nethys en Stéphane Moreau de Europese Federatie van Journalisten (EFJ) in gebreke had gesteld om alle verwijzingen naar haar cliënten te verwijderen in de waarschuwing gepubliceerd op het platform van de Raad van Europa ter versterking van de bescherming van de journalistiek en de veiligheid van journalisten. De EFJ ging hier niet op in.[194]

Het Luikse pensioenfonds Ogeo Fund eiste in het voorjaar van 2019 500.000 euro van journalisten Tom Cochez, David Leloup, Le Vif-hoofdredacteur Thierry Fiorilli en uitgever Roularta, na bepaalde publicaties van Apache en Le Vif. In een mededeling betuigen journalistenverenigingen VVJ/AVBB hun steun aan de journalisten van Apache en Le Vif die door Ogeo Fund worden gedagvaard. “De schadeclaim situeert zich duidelijk in een SLAPP-kader: Strategic Lawsuit Against Public Participation. Met loodzware gerechtelijke procedures probeert men kritische nieuwsmedia aan banden te leggen. Ten aanzien van de overheid herhaalt ze haar verzoek om, zoals reeds elders in de wereld, anti-SLAPP-maatregelen uit te werken. De mogelijke sanctionering voor tergend en roekeloos geding blijkt immers niet afdoende.”[195]

Enkele van de Vlaamse nieuwswebsites hebben zich verenigd onder de koepel Media.21 en ijveren voor een mediabeleid dat zich richt op digitale innovatie.^[196]

In 2019 stapte Paul Gheysens, bekend van vastgoedontwikkelaar Ghelamco en voetbalclub Antwerp, in het kapitaal van GMGroup nv.[197] GMGroup, vooral bekend van Newsmonkey, zet in op twee nieuwe nieuwsinitiatieven. De lancering van het internationale nieuwsmagazine Newsweek, die zowel op papier als digitaal uitgegeven zal worden, en een digitale economische nieuwswebsite, BusinessAM.[198] Het werkt ook met een digitale nieuwsbrievennetwerk, 8AM.

Tabel 39: Vlaamse nieuwssites niet gelieerd aan een andere mediavorm

INFOFRAGMENT 20: DIGITALE NIEUWSMEDIA OP ZOEK NAAR ALTERNATIEVE FINANCIERINGSMODELLEN

Charlie Magazine luidde begin 2019 de noodklok en startte een fundraisingactie. “Het lukt ons niet meer om de eindjes aan elkaar te knopen,” aldus oprichter Jozefien Daelemans. Haar analyse illustreert een van de grootste problemen voor online journalistiek vandaag: te weinig lezersinkomsten in verhouding tot het bereik. “Zo’n 100.000 mensen per maand lezen onze artikels en bekijken onze video’s, maar slechts 1.300 mensen hebben een abonnement. Dat betekent dat iets meer dan 1% van onze lezers daadwerkelijk ons magazine financieel mee ondersteunt.” Charlie Magazine haalde in vier weken tijd de beoogde 100.000 euro op om de redactie draaiende te houden. Momenteel werken ze verschillende pistes uit om Charlie duurzaam te maken voor de toekomst.[200]

Ook andere digitale nieuwsmedia zoeken nieuwe verdienmodellen. “Ik ben proMO”, het lidmaatschapsmodel dat MO* Magazine in 2017 lanceerde om onder andere hun nieuwswebsite gratis toegankelijk te houden (zoals bv. ook The Guardian), heeft intussen meer dan 1500 mensen overtuigd. ProMO*’s betalen 4 euro per maand of 50 euro per jaar.

Apache startte in 2019 een alarmbelprocedure om nieuw geld op te halen bij zijn coöperanten om zijn onafhankelijke koers verder te kunnen zetten.[201]

Bij sociale media beschouwen we het platform zelf als de aggregatieschakel. De sociale media die volgens het Digimeterrapport het populairst zijn in Vlaanderen zijn eigendom van Amerikaanse bedrijven.^[202] De Vlaamse media dienen, net zoals de andere gebruikers, de gebruiksvoorwaarden van deze websites te respecteren.

In februari 2019 lanceerde Google YouTube Kids in ons land, een variant van hun gewone videoplatform, voor kinderen.

Tabel 40: Populairste sociale netwerken in Vlaanderen

INFOFRAGMENT 21: VLAAMSE INITIATIEVEN TEGEN FAKE NEWS

Fake news staat al een tijdje op de agenda. Op een studiedag van de Koninklijke Vlaamse Academie van België (KVAB) getuigde hoogleraar Peter Van Aelst (UAntwerpen) dat fake news weinig voorkomt in Vlaanderen. Zo ging in 2019 op sociale media nog het gerucht rond dat enkele tv-schermgezichten geld verdienden met de verkoop van schoonheidsproducten. Een verkooptruc, zo bleek. Maar al bij al valt het in onze contreien best mee.^[203]

Toch worden er in Vlaanderen initiatieven ontwikkelt om fake news tegen te gaan.

Het Vlaams Journalistiek Fonds (VJF) ondersteunt twee initiatieven die desinformatie willen bestrijden met behulp van technologie. Het eerste initiatief is Textgain, een spin-off van de Antwerpse universiteit. Het ontwikkelt algoritmes die teksten in e-mails, documenten of tweets verzamelt en analyseert. Met behulp van het algoritme kunnen journalisten of factcheckers beter inschatten waar er een verhoogd risico op desinformatie is. De software controleert zelf geen feiten. Daarvoor werkt het bedrijf samen met persagentschap Belga, Tree Company, VRT NWS en de journalistiekopleidingen van de Erasmushogeschool Brussel en KU Leuven (campus Antwerpen) in Factcheck.Vlaanderen.^[204]

Ook het tweede initiatief, FactRank Pro wil in eerste instantie journalisten helpen om in de waterval van informatie de druppels te vinden die het controleren waard zijn. In de bètaversie, die ontwikkeld werd door drie studenten van de KU Leuven, dook het algoritme in de transcriptie van de plenaire vergadering van het federaal parlement, om daar statements uit te filteren die de moeite zijn om te checken. Nu willen ze een tool bouwen om die methode te verfijnen om sneller relevante beweringen onder de loep te nemen.^[205]

Daarnaast lanceerden VRT NWS, Mediawijs, Arteveldehogeschool en IMEC een nieuw project dat jongeren nepnieuws leert ontmaskeren in de klas. De EDUbox Nepnieuws moet studenten uit het middelbaar onderwijs informeren over fake news.^[206]

Ook de Europese Commissie zit niet stil. Ze publiceerde in oktober 2018 een Code of Practice against disinformation. In 2019 verschenen de eerste rapporten van de onderschrijvers van deze code, waaronder o.a. Google en Facebook. Ze rapporteren regelmatig welke maatregelen ze hebben getroffen om desinformatie tegen te gaan.^[207]

1.4.4       Distributie: vast internet

Zowel websitebeheerders als bezoekers van websites hebben diensten nodig van zogenaamde internet service providers. Om verwarring te vermijden, maken we hier het onderscheid tussen enerzijds internetdienstenleveranciers (internet service providers) die de websites toegankelijk maken en anderzijds internettoegangsleveranciers (internet access providers) die het mogelijk maken voor gebruikers om toegang te krijgen tot het internet. In de praktijk worden deze termen echter vaak door elkaar gebruikt en is de term “internetdienstenleverancier” een soort van koepelterm.

De websitebeheerder of website-eigenaar maakt gebruik van de diensten van een internetdienstenleverancier om zijn website toegankelijk te maken. De internetdienstenleverancier zorgt ervoor dat de website op het web beschikbaar is en wordt soms ook een internet hosting provider genoemd.

Een gebruiker van vast internet heeft een breedbandverbinding nodig om van het internet gebruik te kunnen maken. Het is de internettoegangsleverancier die ervoor zorgt dat de surfer toegang tot het internet heeft.

Tussen de internetdienstenleverancier en de internettoegangsleverancier staat de netwerkbeheerder. De netwerkbeheerder zorgt voor het transport van data tussen beide spelers. De fysieke aaneenschakeling van deelnetwerken staat onder beheer van de netwerkbeheerder. De diensten van de internetdienstenleverancier, netwerkbeheerder en internettoegangsleverancier kunnen in grote mate geïntegreerd zijn.

In Tabel 41 wordt een overzicht gegeven van de internetdienstenleveranciers, internettoegangsleveranciers en netwerkbeheerders die aangesloten zijn bij beroepsvereniging ISPA. Dit gaat om zo’n 90% van de Belgische netwerkbeheerders en internettoegangsleveranciers. Er bestaan honderden internetdienstenleveranciers die webhosting en domeinnamen aanbieden. Dit gaat soms om heel kleine bedrijfjes. Het is dan ook onmogelijk om een volledig overzicht te geven.

Internet wordt niet enkel als losstaand product verkocht. Multiplay-pakketten waarbinnen internet, televisie en/of telefonie worden gebundeld worden steeds populairder. Proximus, Scarlet en Telenet bieden reeds geruime tijd deze producten aan. Van februari 2013 tot juni 2015 bood ook Base Company, onder de merknaam Snow, een triple play-pakket aan. Het maakte daarvoor gebruik van het netwerk van Proximus. Sinds 2016 biedt Orange, het vroegere Mobistar, televisie en vast internet aan via de kabel van Telenet. Samen met hun mobiel aanbod, kunnen ze op die manier ook triple play-pakketten aanbieden.

Dankzij de nieuwe marktanalyse van de CRC (de Conferentie van telecommunicatie- en mediaregulatoren, namelijk het BIPT, de CSA, de Medienrat en de VRM) van 29 juni 2018 zijn de kabeloperatoren voortaan verplicht om toegang te verlenen tot een alleenstaande breedbanddienst, en dit, los van hun televisiedienst. Zo zullen ook op retailniveau nieuwe aanbiedingen kunnen ontstaan die gericht zijn op breedbandinternet via de kabel. Orange Belgium lanceerde in juli 2019 zo’n abonnement, Love Duo, met onbeperkt vast internet in combinatie met een mobiel abonnement naar keuze.[208] Voordien moesten de kabeloperatoren enkel toegang verlenen tot een doorverkoopaanbod van breedband én televisie. Het nieuwe glasvezelnetwerk van Proximus (dat geleidelijk aan het kopernetwerk vervangt) moet eveneens worden opengesteld.^[209]

De Vlaamse netbeheerder Fluvius rolt vanaf dit jaar een neutrale glasvezelkabel uit, waarmee operatoren snel internet tot in de huiskamer kunnen brengen. 4.500 inwoners uit Genk kregen de primeur. Later volgden nog delen van Gent, Poperinge, Diksmuide en Antwerpen. Het nutsbedrijf wil zich profileren als open platform, bedoeling is om stopcontacten te bouwen voor operatoren en van daaruit glasvezelkabels naar woningen in de buurt trekken. Operatoren kunnen op die stopcontacten hun infrastructuur aansluiten en klanten diensten aanbieden. Orange Belgium stapt mee aan boord van het proefproject.^[210]

Tabel 41: Internetdienstenverdelers, netwerkbeheerders en internettoegangsleveranciers

Gebaseerd op leden ISPA, “List of Members”, http://www.ispa.be/who-we-are/list-of-members/, geraadpleegd op 19 juni 2019.

1.4.5       Distributie: mobiel internet: distributieplatformen applicaties

Hoewel veel traditionele media een mobiele website hebben, kiezen ze er ook voor om een app te ontwikkelen.

Deze apps worden aangeboden via app stores, een soort online softwarewinkels. Het bekendst zijn de besturingssysteemgebonden appwinkels van de fabrikanten. Maar er zijn ook verschillende onafhankelijke app stores. Er bestaan echter geen ‘Vlaamse’ distributieplatformen voor applicaties. De bekendste app stores waar Vlaamse gebruikers hun applicaties kunnen afnemen, staan vermeld in tabel 38.

Tabel 42: Een selectie van app stores in Vlaanderen

In Tabel 43 geven we een overzicht van de apps die de verschillende Vlaamse mediabedrijven in eigendom hebben. Er veranderde hier heel wat het afgelopen jaar.

DPG Media vernieuwde in april 2019 o.a. de hln.be-app met een vier-in-één aanpak. De Persgroep Nederland werkte hier al langer mee. De app is opgebouwd uit vier verschillende screens: homepagina (digitale versie hln), regionieuws, online videoportaal (fragmenten van VTM Nieuws en hln) en spelletjes. DPG Media stopte met de apps VTM, VTM KOKEN – receptenapp en VTM Kids app en verzamelde al zijn tv-content in de app VTM GO.

Mediahuis stopte met de apps Autoinfo 2.0, Reistips 2.0, dS 360, Mediazine België en Proximag.

Proximus verving zijn Proximus TV app door Proximus Pickx.

Roularta Media Group stopte met de apps KWestie, Scanlink en Storesquare en lanceerde een nieuwe app: Postbuzz: Lokale events – nieuwtjes & promoties.

SBS ontwikkelde (nog eens) twee apps, namelijk Love Island (naar het gelijknamige tv-programma) en NRJ België voor hun radiozender.

Telenet lanceerde twee nieuwe apps: Telenet TV en YUGO TV.

Tabel 43: Apps Vlaamse mediabedrijven, gegevens verzameld eind juni 2019

1.4.6       Distributie: mobiel internet: mobiele telefonie aanbieders

Opdat de klant mobiel kan surfen dient hij over een geschikt mobiel toestel en een mobiele aansluiting te beschikken. Er kan ofwel via draadloos internet (WIFI) gesurft worden, ofwel door gebruik te maken van een mobiel netwerk. Proximus, Telenet en Orange beschikken over een eigen mobiel netwerk. Telenet kocht het netwerk van Base Company over. In februari 2016 kreeg het daarvoor toestemming van de Europese Commissie. Telenet bleef echter nog tot 2018 gebruik maken van het netwerk van Orange via een MVNO-deal.

Het was de bedoeling dat er in 2019 een nieuwe spectrumveiling voor mobiel internet plaatsvond. Daarbij kunnen mobiele operatoren bieden voor het vastleggen van zogenaamde frequentiebanden. Naast de reeds bestaande mobiele frequenties, waarvan de licenties in maart 2021 aflopen (900, 1800 en 2000 MHz-banden), zullen er ook nieuwe frequenties geveild worden voor gebruik vanaf 2020 (met name de 700, 1400, 3600 MHz-banden).^[213] De federale overheid besliste om van deze nieuwe frequenties gebruik te maken om een vierde mobiele netwerkoperator toe te laten op de Belgische markt. Doordat het Overlegcomité, waar de verschillende overheden van dit land het beleid op elkaar afstemmen, in maart 2019 geen akkoord bereikten over de veiling van de radiofrequenties voor 5G, werd de spectrumveiling op de lange baan geschoven. Die zal nu ten vroegste in 2020 doorgaan.

Verschillende ondernemingen maken gebruik van de infrastructuur van één van de drie mobiele netwerken in België als zogenaamde MVNO (Mobile (Virtual) Network Operator). Er wordt een onderscheid gemaakt tussen zogenaamde ‘light MVNO’ en ‘full MVNO’, afhankelijk van hoeveel diensten de MVNO zelf beheert. Unleashed[214] (dochterbedrijf van Medialaan) werd in 2018 de derde full MVNO-operator naast Lycamobile en Vectone. Een andere full MVNO Join Experience zette zijn activiteiten eind 2018 stop. Vectone Mobile stopte zijn diensten in 2019, waardoor er momenteel slechts 2 full MVNO-operatoren zijn.[215]

Tabel 44 geeft een lijst van de mobiele operatoren en het netwerk waarover zij opereren. Er waren het afgelopen jaar wel wat verschuivingen in deze markt. Kabelbedrijf Nethys, actief onder de naam VOO, en Telenet sloten in februari 2018 een MVNO-partnerschap af voor de komende 5 jaar. Sinds 2013 biedt VOO mobiele diensten aan zijn klanten via een akkoord met Telenet, waarbij het netwerk van Orange Belgium gebruikt werd. Het partnerschap wordt nu voortgezet op het eigen netwerk van Telenet.^[216] Orange Belgium en Medialaan kondigden op 24 mei 2018 dan weer aan dat ze voor vijf jaar een wholesale partnerschap hebben getekend voor de mobiele tak van Medialaan: Unleashed, die mobiele diensten levert aan residentiële klanten onder de merken Mobile Vikings en JIM Mobile.^[217]

Proximus en Orange sloten in juli 2019 een principeakkoord om samen te werken en hun radiotoegangsnetwerken met elkaar te delen. Het gezamenlijke netwerk zal worden ondergebracht in een 50/50 joint venture, met vestiging in Brussel. De producten en diensten van beide bedrijven blijven strikt gescheiden.[218]

Met een groei in actieve simkaarten van 59% tot 905.764 bedienen de full MVNO’s eind 2018 7,6% van de Belgische markt (exclusief m2m). De groei komt op conto van Medialaan die in 2018 zijn full MVNO-netwerk activeerde waardoor de light MVNO-klanten die actief zijn op het Telenet-netwerk geleidelijk worden overgezet.[219]

Er verdwenen de voorbije jaren ook verschillende virtuele mobiele operatoren: Aldi Talk, SFR Mobile, Contact Mobile, Plug Mobile, Red Bull Mobile, Ortel Mobile, Sudpresse Mobile en Allo RTL. Daar zijn verschillende redenen voor: de verplichte prepaid registratie, de afschaffing van extra kosten voor roaming, de overname van Base en SFR door Telenet en de concurrentie van multiple play bundels.^[220] In 2019 stopten ook Dommel, Billi en Vectone doordat ze geen overeenkomst konden vinden met Proximus.[221] Daarop werd een onderzoek gedaan door de Belgische Mededingingsautoriteit naar mogelijk machtsmisbruik van Proximus ten nadele van de voormalige virtuele operatoren. Het onderzoek leverde niets op.[222]

Tabel 44: Overzicht mobiele operatoren en het netwerk waarover zij opereren (zakelijke markt uitgezonderd)