1.3.1 Contentleveranciers

Een publicatie wordt samengesteld uit verschillende redactionele bijdragen. Deze vormen het voornaamste onderdeel van een dagblad of magazine. Enerzijds zorgen eigen redacties en (freelance) journalisten zelf voor de aanlevering van het nieuws. Anderzijds doen kranten en tijdschriften beroep op (inter)nationale persbureaus en fotoagentschappen.

Naast de artikels zelf, wordt een blad gevuld met advertenties. De verschillende reclamebijdragen worden verkocht door interne of externe reclameregies.

1.3.1.1 Redacties

De inhoud van een publicatie komt voornamelijk tot stand op de redactie. Die bepaalt welke onderwerpen in een blad komen en op welke manier deze worden behandeld.

Een redactie heeft vaak meerdere deelredacties. Traditioneel bestaan er deelredacties voor onder meer politiek, binnenland, buitenland, cultuur, economie en sport. Aangezien artikels ook voor websites gebruikt worden, wordt soms een opsplitsing gemaakt tussen redacties die zich enkel bezig houden met geschreven media en deze gericht op online media. We zien echter meer en meer dat deze redacties samenwerken. Bij DPG Media bijvoorbeeld zijn de kranten-, online- en tv-redacties ondergebracht in News City.

INFOFRAGMENT: ONDERZOEK NAAR GEVOLGEN MEDIACONCENTRATIE

In een recent doctoraatsonderzoek aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) werd nagegaan wat de impact is van mediaconcentratie op de uitwisseling van artikelen tussen de Mediahuis-kranten De Standaard, Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg.

Uit het onderzoek blijkt dat het aandeel artikelen dat in minstens twee van de vier kranten verscheen op vijf jaar tijd gestegen is naar ruim 50 procent. Voornamelijk tussen de laatste drie kranten worden veel artikelen uitgewisseld: ongeveer 60 procent van de artikelen uit Het Nieuwsblad verschijnen in de Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg. Daarentegen is enkel het aanbod van De Standaard meer divers geworden. Zo daalde het aandeel gedeelde artikelen met 17 procent.

Onder de vier titels van Mediahuis werd in 2018 geen economische berichtgeving gedeeld. Opvallend genoeg werd er eveneens een pak minder politiek nieuws onder de titels uitgewisseld. Volgens de onderzoekers komt dit laatste door het feit dat de regionale kranten de Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg zich moesten terugplooien op hun ‘core business’, wat de politieke verslaggeving ten goede kwam.

Deze diversifiëring van de politieke verslaggeving is daarnaast ook in zekere mate te danken aan de voorwaarden die de Belgische Mededingingsautoriteit (BMA) in 2013 heeft opgelegd aan de uitgevers Corelio en Concentra bij het oprichten van de mediagroep Mediahuis. Zo moest Mediahuis alle krantentitels behouden en moest elke krant worden aangestuurd door een eigen hoofdredactie van ten minste vijf personen. Deze voorwaarden golden voor vijf jaar.

Algemeen is er wel een verschraling van het nieuwsaanbod vast te stellen. [108]

In een ander onderzoek dat aansluit op bovenstaand doctoraatsonderzoek gingen onderzoekers van IMEC-SMIT (Vrije Universiteit Brussel) na in welke mate er sprake is van zelfpromotie bij nieuwsmediabedrijven over hun mediamerken.

De onderzoekers baseerden zich op twee cases van mediaconcentratie in het Vlaamse medialandschap, met name de overname van Medialaan door de Persgroep (2017) en de verkoop door Mediahuis van haar belang van 30 procent in SBS aan Telenet (2018).

Op beide cases werden kwantitatieve en kwalitatieve analyses toegepast op de berichtgeving tussen 2016 en 2019 in de populairste kranten van beide groepen, respectievelijk Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad. Dit gebeurde in combinatie met een analyse van het Journaal en VTM Nieuws.

De onderzoekers besluiten dat naast de reeds gekende verschraling van het aanbod elk nieuwsmediabedrijf aan zelfpromotie doet. Daarnaast is er ook sprake van gekleurde berichtgeving over de eigen merken. Zo nam niet alleen de lengte van de krantenartikelen over de eigen merken toe, maar ook de positieve toon over de eigen merken in deze artikelen. Dit komt voor bij de publieke omroep VRT, maar voornamelijk ook bij DPG Media. Dit valt te verklaren door het feit dat de journalisten van Het Laatste Nieuws, VTM, radiozenders en magazines samenwerken op één locatie, met name: ‘News City’. Er is echter bijkomend onderzoek nodig om de gevolgen van mediaconcentratie verder in kaart te brengen. [109]

Aan het hoofd van een (deel)redactie staat een hoofdredacteur, bijgestaan door redacteurs, eindredacteurs en gewone journalisten. Een deel van de journalisten werkt in loondienst van de uitgeverijen. Daarnaast doen uitgeverijen ook regelmatig beroep op de input van freelancejournalisten, die als zelfstandige werken.

Bij krantengroepen gebeurt het dat de verschillende krantenredacties samenwerken en nieuws uitwisselen naargelang het domein waarin ze de leiding nemen. Zo wordt bijvoorbeeld de sportverslaggeving voor De Morgen geleverd door redacteurs van Het Laatste Nieuws.

INFOFRAGMENT: SOORTEN JOURNALISTEN

Uit het Vademecum Pers en Gerecht van de Koning Boudewijnstichting en de Algemene Vereniging van Beroepsjournalisten blijkt dat het beroep van journalist als een vrije activiteit wordt beschouwd. Dit betekent dat om het even wie het beroep kan uitoefenen en zich daarbij “journalist” kan laten noemen. De wetgeving voorziet echter wel in een titel en statuut voor wie journalistiek als beroep uitoefent. Sinds 1965 bestaan er twee officiële statuten die je als journalist kan hebben.

Beroepsjournalisten zijn journalisten die werk verrichten voor een algemeen informatiemedium: dagbladen, algemene tijdschriften, radio- of televisieomroepen, internetnieuwsdienst of persagentschap. Een journalist kan de titel van beroepsjournalist verkrijgen na toekenning door een erkenningscommissie. Een kandidaat moet twee jaar in het vak zitten om deze titel te kunnen verwerven. Door deze erkenning krijgt de beroepsjournalist een nationale perskaart en eventueel een autopersplaat.

In 2020 waren er 2.501 geregistreerde Vlaamse beroepsjournalisten. Deze kunnen verder onderverdeeld worden als volgt:

• Dagbladjournalisten: 629

• Magazinejournalisten: 206

• Omroepjournalisten: 636

• Freelance: 600

• Andere (persagentschappen, productiehuizen, autonome nieuwssites…): 430

De VVJ trekt in zijn jaarverslag [110] opnieuw aan de alarmbel wat betreft de daling van het aantal beroepsjournalisten in Vlaanderen. Op tien jaar tijd is er een daling van 110 beroepsjournalisten. Daarnaast daalt ook het aantal nieuwe stagiairs-beroepsjournalisten. In 2019 liep dit aantal terug tot een nieuw historisch dieptepunt van 84 (2019: 86). Tot slot ziet het VVJ het aandeel freelance-journalisten op vijf jaar tijd met een kwart stijgen, van 20 procent naar 25,3 procent.

Ter vergelijking: in 2015 waren er nog 2586 geregistreerde Vlaamse beroepsjournalisten.

Een tweede officieel statuut is dat van de journalist van beroep. In tegenstelling tot de beroepsjournalist is de journalist van beroep werkzaam voor een gespecialiseerd medium. De wetgeving verwijst naar journalisten van de “periodieke pers van gespecialiseerde informatie‟. Hun titel en perskaart worden toegekend door een specifieke erkenningscommissie. Er zijn ongeveer 200 erkende journalisten van beroep in Vlaanderen.

Het samenvoegen van de twee statuten staat reeds enige tijd op de (politieke) agenda.[111] Tot op heden laat het eengemaakte beroepsstatuut echter op zich wachten.

INFOFRAGMENT: GROTE IMPACT VAN CORONAVIRUS OP REDACTIES

De redacties van de geschreven pers worden niet verplicht om te sluiten, net zomin als journalisten formeel verplicht zijn thuis te werken tijdens deze crisissituatie. Desondanks werkten bij Mediahuis tijdens de eerste coronagolf ruim 400 van de 450 personeelsleden thuis. Bij Het Laatste Nieuws werkte iedereen vanaf 13 maart van thuis uit.

De VVJ/AVBB stelt vast dat sinds de uitbraak van het coronavirus het moeilijker is geworden om nog toegang te krijgen tot gebouwen, evenementen of gebeurtenissen. Het gevaar bestaat dat het gezondheidsrisico als alibi wordt gebruikt om journalisten niet langer toegang te geven tot deze plaatsen en/of activiteiten. Zeker wanneer het om politieke of gerechtelijke instanties gaat, mag de impact hiervan niet onderschat worden. De VVJ/AVBB drong er dan ook bij lokale besturen en rechtscolleges op aan om de minimale openbaarheidsvereisten te respecteren. Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers engageerde zich er alvast toe om de gemeentelijke overheden op hun verplichtingen te wijzen. Daarnaast blijft het belangrijk dat reporters ook tot andere relevante sectoren toegang krijgen, zoals ziekenhuizen of woonzorgcentra, mits naleven van de veiligheidsvoorschriften. [112]

In februari 2016 fuseerden de beroepsverenigingen Vereniging van Journalisten van de Periodieke Pers (VJPP) en Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ). Ook aan Franstalige kant kwam het tot een fusie tussen de AJPP enerzijds en de AJP anderzijds. De Nederlandstalige en Franstalige verenigingen vormen samen de federatie Algemene Vereniging van Beroepsjournalisten (AVBB).

Omdat de VVJ een verruwing in de omgang van machthebbers en burgers met journalisten opmerkte, richtte ze in 2019 een meldpunt op voor fysieke of verbale agressie tegen journalisten. Na ongeveer een jaar zijn er een vijftiental incidenten gemeld. Volgens de VVJ gaat het van verbaal geweld tot zware fysieke agressie.[113]

Een andere vereniging is de VJV, de Vlaamse Journalisten Vereniging, die echter geen officiële perskaarten, maar wel journalistenlidkaarten kan uitreiken. Er zijn ook verschillende journalistenverenigingen die gericht zijn op specialismen. Zo is er bijvoorbeeld Sportspress.be (de vroegere Belgische Beroepsbond van Sportjournalisten).

De Raad voor de Journalistiek is opgericht door de VVJ en de Vlaamse uitgevers en mediahuizen als onafhankelijke instelling voor zelfregulering van de journalistiek. De Raad behandelt vragen en klachten over de journalistieke beroepspraktijk.

In 2018 werd een Vlaams Journalistiek Fonds (VJF) opgericht, vergelijkbaar met het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek in Nederland. Het project werd opgestart onder de vleugels van het VVJ en journalismfund.eu. Naast het coördineren en verdelen van projectsubsidies, fungeert het fonds ook als een aanspreekpunt voor alle journalisten, als kennisdelingsplatform van alles wat met nieuws en media te maken heeft en moet het ook de samenwerking met Nederland stimuleren. Voor het fonds werd 550.000 euro voorzien, waarvan 500.000 euro voor projectsubsidies. In december 2018 heeft het VJF 500.000 subsidie toegekend aan 11 projecten.

In december 2019 besloot de Vlaamse Regering echter om vanaf 2020 geen middelen meer te voorzien voor het Vlaams Journalistiek Fonds (VJF) en het opleidings- en vormingsplatform Mediacademie [114].

1.3.1.2 Pers- en fotoagentschappen

Journalisten baseren hun artikels vaak op berichten verspreid door (inter)nationale persagentschappen. Persagentschappen zijn bedrijven die tegen vergoeding nieuws opsporen, verzamelen, bewerken en verdelen onder de klanten. Het belangrijkste persagentschap in België is ongetwijfeld Agentschap Belga. Belga is een samenwerking tussen de Belgische uitgevers en audiovisuele media en zij zijn er dan ook de aandeelhouders van. Het persagentschap Belga viert in 2020 zijn honderdjarige bestaan.

Om artikels te voorzien van beeldmateriaal wordt vaak beroep gedaan op fotoagentschappen. Dat zijn bedrijven die tegen vergoeding foto’s verkopen aan mediabedrijven.

Figuur 9: Aandeelhoudersstructuur Persagentschap Belga nv - tekstuele beschrijving Figuur 9

Bron: Belga

Belga neemt een centrale plaats in in het nieuwsmedialandschap van Vlaanderen.[115]

Een overzicht van de belangrijkste persagentschappen is te vinden in Tabel 27. [116]

PERSAGENTSCHAPPEN

Aanbieder	Ondernemingsnummer
Agentschap Belga nv	403481693
Inter Press Service Vlaanderen vzw	431486484
Mozkito bv	839012782
Persinfo bv	467101916
Stampmedia vzw	861276064

Tabel 27: Persagentschappen in Vlaanderen

In Tabel 28 worden de belangrijkste fotoagentschappen verzameld. [117]

FOTOAGENTSCHAPPEN

Aanbieder	Ondernemingsnummer
Belga Image (onderdeel Agentschap Belga nv)	403481693
Imageoffice bv (ID/Photo Agency)	508946627
Isopix nv	425189404
Photo News nv	419795313
Reporters nv	430389691
Wouters & Fasseur bv	434895738

Tabel 28: Fotoagentschappen in Vlaanderen

INFOFRAGMENT: CORONAVIRUS TREFT OOK PERS- EN FOTOAGENTSCHAPPEN

De verschillende pers- en fotoagentschappen voelden eveneens de gevolgen van de coronamaatregelen. Toch werd creatief omgesprongen met de gewijzigde situatie. Zo spraken de grote fotoagentschappen Belga, Photo News en Isopix af om persconferenties en indoor-evenementen zoveel mogelijk door één persfotograaf te laten bijwonen. Deze persoon verzamelt beelden die daarna meteen verdeeld worden onder de agentschappen.

Bovenstaande oplossing houdt echter een groot mediapluralismerisico in. De oplossing, die initieel tijdelijk bedoeld is, kan namelijk het pluralisme en de diversiteit in het medialandschap aantasten indien het tijdelijke karakter permanent(er) wordt ten gevolge van de duurtijd van de coronacrisis.

Daarnaast kwamen nog enkele creatieve ideeën bottom-up tot stand. Zo bundelden bv. acht fotografen van De Morgen hun krachten om een webshop (www.photocoop.eu) op poten te zetten om hun prints te verkopen. De opbrengst hiervan dient om de gemiste opdrachten (deels) financieel te compenseren. [118]

1.3.1.3 Reclameregies en mediacentrales

Reclameregies bieden reclameruimte aan in kranten en tijdschriften die door adverteerders (hetzij rechtstreeks hetzij via mediacentrales) worden ingevuld. Hierdoor vormen reclameregies de link tussen adverteerders en uitgeverijen.

Een onderscheid kan gemaakt worden tussen interne en externe regies. Van interne regie wordt gesproken als een aparte bedrijfseenheid of dochteronderneming van de uitgever de regie voor haar rekening neemt. In het geval van externe regie doet een op zichzelf bestaand bedrijf, dat niet exclusief aan één uitgeverij kan worden gelinkt, de regie. Sinds 1 januari 2014 werken de Vlaamse dagbladen allemaal met een interne regie. In Tabel 28 staan bijgevolg enkel nog maar interne reclameregies.

Op 1 januari 2018 brachten De Persgroep Publishing en Medialaan hun reclameregie onder in een joint venture: Morfeus nv. Op 31 december 2018 werd die overgenomen door Medialaan nv. Sinds deze overname is DPG Media Advertising de reclameregie.

Eind 2019 veranderde Mediahuis nv de naam van haar reclameregie Mediahuis Connect naar Mediahuis Advertising.

RECLAMEREGIE DAGBLADEN

Aanbieder	Ondernemingsnummer	Aard	Naam aanbod
DPG Media nv	432306234	Intern	De Morgen
			Het Laatste Nieuws
Mediahuis Advertising	439849666 (business unit Mediahuis nv)	Intern	De Standaard
			Gazet van Antwerpen
			Het Belang van Limburg
			Het Nieuwsblad
Trustmedia	404800301 (business unit Mediafin nv)	Intern	De Tijd

Tabel 29: Reclameregies voor de Vlaamse betalende dagbladen

Ook de uitgeverijen van periodieke bladen doen vaak zelf hun reclameregie. Daarnaast bestaan er enkele externe regies zoals Trevi Plus (die de regie doet voor o.a. Kerk en Leven en Tertio). In Tabel 34: Uitgeverijen periodieke bladen staat voor elke uitgeverij aangeduid of er gewerkt wordt met een interne of externe reclameregie.

Enkele regies zijn actief voor niche, merkgerelateerde en zakelijke magazines, zoals Trevi of Vivio.

De meeste gratis bladen zorgen intern voor de reclameregie.

Voor de volledigheid lijst Tabel 30 de mediacentrales in België op. Een mediacentrale verdeelt het budget van de adverteerder tussen de reclameruimten binnen de verschillende mediavormen (internet, pers, radio, televisie, cinema, out of home…). Sommigen maken, als business unit of als dochteronderneming, deel uit van een groep. Tussen haakjes staan de groepen waartoe ze behoren.

Adverteerders zijn uiteraard geïnteresseerd in de aandacht die hun advertenties krijgen. Daarom begon Space in 2019, samen met haar klant Engie, te experimenteren met blockchaintechnologie op de inventaris van Roularta. Zo kunnen ze 100% gevalideerde impressies en een maximale transparantie van online reclame nastreven.[119]

MEDIACENTRALES

Aanbieder	Ondernemingsnummer
Amnet Belgium nv (Dentsu Aegis Network)	847844237
Carat Belgium nv (Dentsu Aegis Network)	440208566
Dentsu Aegis Network Belgium nv	861999606
Havas Media Belgium nv (-)	476461723
Initiative (Mediabrands Belgium)	430415229
iProspect Belgium nv (Dentsu Aegis Network)	464699779
Maxus Belgium nv (Group M)	867332329
Mediaplus Belgium nv (Serviceplan)	452904084
MindShare nv (Group M)	427832356
OMD bv (Omnicom Media Group)	439833038
Outsight nv (-)	464972765
PHD Media nv (Omnicom Media Group)	461882326
Posterscope Belgium nv (Dentsu Aegis Network)	866968776
Semetis bv (Omnicom Media Group)	810426189
Space nv (-)	431666727
Universal Media (Mediabrands Belgium)	430415229
Vizeum Belgium nv (Dentsu Aegis Network)	862041968
Wavemaker nv (Group M)	449462069
Zigt Media Backoffice (buitenlandse onderneming)	842497656

Tabel 30: Mediacentrales in België

INFOFRAGMENT: RECLAMEREGIES ALS KANARIE IN DE KOOLMIJN

In tijden van crisis worden reclamebudgetten als eerste kostenpost geschrapt of uitgesteld om de kosten te drukken. Daarom worden reclameregies vaak aanzien als de kanarie in de koolmijn.

Voorzitter van DPG Media, Christian Van Thillo, verklaarde dat de cijfers voor zijn bedrijf in maart 2020 40 procent lager lagen dan in maart 2019. Chris van Roey, CEO van de Unie van Belgische Adverteerders (UBA), vulde aan dat het mogelijks nog lang kan duren vooraleer advertentiecampagnes terug opstarten.

Ook hier toonden de marktspelers zich creatief. De Belgische magazinepers (DPG Media, Roularta, MagAdvertising en Mediahuis) ondersteunden bijvoorbeeld de adverteerders door hun aangekochte advertentieruimtes in de periode van 1 april tot 15 juni te verdubbelen. Er waren echter twee voorwaarden van toepassing op deze actie, namelijk dat de adverteerder zijn hoofdkwartier gevestigd was in België en de merken van Belgische oorsprong waren.[120]

[108] Apache, Vanden Bussche, S., “Mediaconcentratie leidt tot verschraling en weegt op redactionele autonomie”, https://www.apache.be/2020/06/26/vastgesteld-mediaconcentratie-leidt-to…, 26 juni 2020.
[109] Mediaspecs, “Onderzoek VUB en SBS: Meer zelfpromotie bij DPG Media na volledige integratie VTM”, https://www.mediaspecs.be/onderzoek-vub-en-sbs-meer-zelfpromotie-bij-dp…, 26 juni 2020.
De Standaard, Heremans, T., “En we schrijven vooral over onszelf”, 25 juni 2020.
[110] VVJ/AVBB (2020), Activiteitenverslag 2019., “ Journalistiek in Vlaanderen / België anno 2020 – Activiteitenverslag VVJ / AVBB 2019 ”.
[111] Journalistenloket, “Journalist van Beroep”, http://www.journalistenloket.be/wegwijs-journalistiek/werken-als-journalist/erkend-worden-als-beroepsjournalistjournalist- van-beroep/journalist-van-beroep/.
[112] Vlaamse Vereniging voor Journalisten, Deltour, P., “EEN MAAND CORONACRISIS: DE IMPACT OP DE (VLAAMSE) JOURNALISTIEK”, https://journalist.be/2020/04/een-maand-coronacrisis-de-impact-op-de-vlaamse-journalistiek, 11 april 2020.
[113] VVJ/AVBB (2020), Activiteitenverslag 2019, “ Journalistiek in Vlaanderen / België anno 2020 – Activiteitenverslag VVJ / AVBB 2019 ”.
[114] De Morgen, “Vlaamse regering legt Vlaams Journalistiek Fonds droog: ‘Een volgende slag in het gezicht’“, 8 november 2019.
Mediarte, “ Mediacademie wordt stopgezet – Minister van Media stopt subsidiëring “, https://www.mediarte.be/nl/dossiers/projecten/mediacademie-2014-2019/mediacademie-wordt-stopgezet, 18 juli 2020.
[115] Dat bewijst de getuigenis van Wouter Verschelden van Newsmonkey in de commissie media op 7 juni 2018: “Wouter Verschelden ging ervan uit dat de onderhandelingen met Belga over het abonnement goed zouden meevallen. De offerte van Belga lag echter vijf keer hoger dan de prijs die het aan De Morgen aanrekent. Uiteindelijk is Newsmonkey niet op die offerte ingegaan en misschien is dat wel een geluk. Wie geen foto’s of berichten krijgt van Belga, moet het op een andere manier oplossen.”
[116] Deze tabel is gebaseerd op de informatie op de websites van de Raad van de Journalistiek (http://www.rvdj.be/pagina/persagentschappen) en de VVJ (https://journalist.be/mediahuizen)
[117] Gebaseerd op informatie op de websites van de Raad van de Journalistiek (http://www.rvdj.be/pagina/fotoagentschappen) en de VVJ (https://journalist.be/mediahuizen)
[118] Vlaamse Vereniging voor Journalisten, Deltour, P., “EEN MAAND CORONACRISIS: DE IMPACT OP DE (VLAAMSE) JOURNALISTIEK”, https://journalist.be/2020/04/een-maand-coronacrisis-de-impact-op-de-vl…, 11 april 2020.
[119] Mediaspecs, “Engie, Roularta, Space en Rebel AI bundelen hun krachten: eerste implementatie van blockchain in reclame in België”, https://www.mediaspecs.be/engie-roularta-space-rebel-ai-bundelen-hun-krachten-eerste-implementatie-van-blockchain-in-reclame-in-belgie/, 30 april 2019.
[120] De Tijd, Haeck, P., “Reclamesector wapent zich tegen ‘verloren voorjaar’”, 25 maart 2020.